32. Đề thi của tiến sĩ Vũ Khâm Lân
Vũ Khâm Lân, người xã Ngọc Lặc, huyện Tứ Kỳ (nay thuộc tỉnh Hải
Dương), đỗ Tiến sĩ khoa Đinh Mùi (1727). Dưới thời trị vì của vua Lê Hiển
Tông và chúa Trịnh Doanh, Vũ Khâm Lân từng làm tới chức Hữu thị lang
bộ Lại. Nói chung, ông là người có lòng với giang sơn và trăm họ, nhưng,
thời ông là thời bế tắc, chẳng phải riêng ông mà hầu như tất cả các bậc khả
kính lúc ấy cũng đành chịu khoanh tay làm ngơ.
Năm Bính Dần (1746), Vũ Khâm Lân đã … thử nghiệm lần cuối. Lần
này, nhân được cử làm giám khảo, ông muốn thử lòng thí sinh, tức là thử
lòng bộ phận trẻ nhất của kẻ sĩ trong thiên hạ. Việc này đã được sách Khâm
định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 40, tờ 18 và 19) ghi
lại như sau:
“Bấy giờ, quan lại không có lương bổng thường xuyên mà phải sống nhờ
vào việc kiện tụng. Những việc đại loại như khám xét, bắt tội hay giam giữ,
các quan dưới cũng như trên đều làm sai lẽ, xem ra, có đến hơn một nửa số
giấy tờ trong triều đình và chính phủ là đơn từ kiện tụng, các quan có trách
nhiệm về việc này hầu như không bao giờ được rỗi nên thường hay chán
nản.
Đến đây, (triều đình) ban bố rõ cấm lệnh như sau: phàm những việc
không cấp bách hoặc giả là không gây tổn hại gì cho ai thì không được tố
cáo, kiện tụng lẫn nhau. Lệnh này chỉ cốt giảm bớn kiện, nhưng thói tục đã
quen, rốt cục cũng chẳng đổi thay được gì. Nhưng, cũng có chỗ thì ngược
lại: như có vụ giết người hoặc là làm hại người, nếu kẻ trong cuộc vì sợ
lệnh mà không tố cáo thì quan địa phương dẫu có biết cũng chẳng bắt tội
vào đâu được.
Quan Hữu thị lang bộ Lại là Vũ Khâm Lân, nhân được giao việc chấm
thi, bèn ra đầu bài, hỏi học trò rằng: -Ví thử như có người làm quan, thấy
kẻ giết người giữa ban ngày, nhưng khổ chủ lại ham của đút lót mà ỉm đi,
không chịu tố giác, khiến cho quan phải lúng túng, vì lấy luật để xử hung
