52. Cuộc truất phế Trịnh Cán
Sự kiện này xảy ra vào tháng 10 năm Nhâm Dần (1782), nghĩa là đúng
một tháng sau khi Trịnh Sâm mất, cũng đúng một tháng sau khi Trịnh Cán
được đưa lên nối ngôi chúa. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương
mục (Chính biên, quyển 45, tờ 28, 29, 30 và 31) chép lại như sau:
“Sau khi (Trịnh) Cán đã được lập làm chúa, Đặng Thị (Huệ) đem (Trịnh)
Khải ra giam giữ rất ngặt ở nhà Tả Xuyên
. Mẹ của (Trịnh) Khải là
Dương Thị sợ rằng (Trịnh) Khai sẽ khó lòng mà bảo toàn được tính mạng,
bèn sai người đến gặp (Hoàng) Đình Bảo xin hãy xót thương đến. (Hoàng)
Đình Bảo vừa khóc vừa nói: -(Hoàng) Đình Bảo này thờ Tiên vương, từng
được đội ơn yêu dấu. Quý tử (chỉ Trịnh Khải, vì lúc này Trịnh Khải đã bị
bắt làm con út của Trịnh Sâm nên phải gọi là quý tử – ND) là con của Tiên
vương, nếu ta mà có lòng dạ nào thì sẽ bị trời tru đất diệt.
Từ ấy, việc giam giữ có được nới lỏng hơn, bọn gia thần của (Trịnh)
Khải cũng nhân đó mà dần dà được ra vào thăm hỏi (Trịnh) Khải. Bấy giờ,
(Trịnh) Cán tuy đã được lập làm chúa nhưng không sao quy tụ được lòng
người, (Hoàng) Đình Bảo thì phụ họa với Đặng Thị (Huệ), cho nên, ai ai
cũng ghét. Họ tụ họp bàn tán khắp nơi, người nói là (Hoàng) Đình Bảo
đang âm mưu làm việc trái phép, kẻ thì bảo rằng Chúa mới đang lâm bệnh
nặng, còn (Hoàng) Đình Bảo thì tư thông với Đặng Thị (Huệ) và tính kế
giết quý tử … lời đồn cứ thế loan ra khắp nơi, không sao ngăn chặn được
nữa.
Có tên bề tôi của (Trịnh) Khải là Dự Vũ, lẻn vào chỗ quân sĩ đang uống
rượu, nói vụng với bọn này rằng: -Thế tử của Tiên vương (ở đây, Thế tử là
từ chỉ Trịnh Khải, vì Dự Vũ không thừa nhận việc truất ngôi Thế tử của
Trịnh Khải trước kia – ND) không có tội trạng gì, tất cả chẳng qua vì Đặng
Thị (Huệ) là người đàn bà ác nghiệt, làm cho Tiên vương bị mê hoặc để rồi
cướp lấy ngôi cho con mình mà thôi. Còn như (Hoàng) Đình Bảo thì vốn có
chủ đích làm phản đã lâu, hắn muốn lợi dụng Chúa mới còn bé nhỏ để dễ
bề áp chế, đồng thời, phụ họa với Đặng Thị (Huệ) để lập kế cướp ngôi.
