59. Chuyện Trịnh Khải, Lý Trần Quán và Nguyễn Trang
Tháng 6 năm Bính Ngọ (1786), ân thế chẻ tre, Nguyễn Huệ cho quân
vượt sông Gianh, đánh thẳng ra Bắc Hà với khẩu hiệu chính trị rất rõ ràng
là phò Lê diệt Trịnh. Nguyễn Huệ đi tới đâu quân của chúa Trịnh tan tác
đến đó. Quân Tây Sơn thẳng tiến vào Thăng Long. Tình thế bi đát của chúa
Trịnh, được sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên,
quyển 48, tờ 19, 20, 21 và 22) chép lại như sau:
“Kể từ khi trấn Sơn Nam thất thủ, khắp kinh thành Thăng Long ai ai
cũng sợ hãi, quan quân chỉ lo việc chạy trốn, không có chút chí khí chiến
đấu nào nữa. Thiên hạ bàn luận xôn xao mà vẫn không sao tìm được mưu
kế gì có thể đánh hay giữ. Khi ấy, Nguyễn Lệ từ Nghệ An về, có khuyên
Trịnh Khải rằng: -Hãy nên sai tướng ở lại giữ kinh thành, còn Chúa và Nhà
vua thì nên tạm lánh lên Sơn Tây để lo tính kế lâu dài. Đánh giặc mà dùng
kiêu binh thì không xong, sợ lại còn làm hỏng cả việc nước nữa.
(Trịnh) Khải toan theo lời của Nguyễn Lệ thì kiêu binh đã họp nhau la
mắng ầm ỹ, nói là Nguyễn Lệ dẫn giặc về kinh thành nên lùng bắt để giết
(Nguyễn) Lệ, khiến (Nguyễn) Lệ phải chạy trốn lên Sơn Tây.
(Trịnh) Khải cho là quan Tham tụng Bùi Huy Bích giữ công việc của
chính phủ mà chẳng được tích sự gì, nay cng chẳng có mưu kế gì để cứu
vãn tình thế, bụng có ý ghét, bèn sai (Bùi) Huy Bích làm Đốc chiến rồi
triệu Trần Công Xán (tên cũ là Trần Công Thước) vào nội phủ, bí mật bàn
mưu để; đánh và để tránh giặc, (Trần) Công Xán nói: -Giặc đem quân đơn
độc tiến sâu vào đất ta, tức là phạm vào điều binh pháp rất cấm kị. Nay nên
nhử cho chúng đến gần hơn nữa rồi đánh một trận là tiêu diệt sạch. Kinh sư
là chốn cội rễ, không thể bỏ mà đi xa được, còn nếu như tình thế quá ngặt
nghèo, khó bề xoay xở, thì cũng nên đánh một trận cuối cùng.
(Trịnh) Khải cho lời ấy là phải, bèn triệu Hoàng Phùng Cơ từ Sơn Tây
về, sai làm Tiền Bộ quân
Hoàng Phùng Cơ cùng với 8 người con của ông (4 người có tên là Thụ,
Bồi, Truyền và Tình, còn 4 người nữa chưa rõ tên), đem quân bản bộ đến
