được nhiều khả năng dân tộc. Nhưng trong khoảng trên 10 thế kỷ chúng ta
vẫn loanh quanh trong cái bệnh thiếu thời. Đáng lẽ chúng ta tiến bộ sớm sủa
hơn nữa, nhưng những biến cố chính trị luôn luôn xảy đến, khi thì ở ngoài
biên đưa vào, khi thì phát xuất ngay trong nội bộ quốc gia ta đã ngăn trở
chúng ta rất nhiều.
Về phía các vương triều đầu tiên cũng bị cái bệnh kể trên bởi giai cấp
lãnh đạo và phong kiến nằm trong nội bộ chỉ đoàn kết ở những trường hợp
đặc biệt mà thôi, vì xâm lăng là cái nạn chung. XOng việc nó lại trở về với
cái căn bệnh nguyên thủy hay có tật là phức tạp và chia rẽ. Ông vua bấy giờ
chưa là hiện thân của nền dân chủ, chưa đi đến mức có uy quyền thần thánh
tuyệt đối, chưa trấn ngự nhân tâm nhứt là những người quanh mình vì thế
Kiều Công Tiễn giết Dương Đình Nghệ, Dương Tam Kha bất tuân lời ủy ký
của Ngô Quyền, là sứ quân chống lại vương quyền của nhà Hậu Ngôm Lê
Hoàn mưu mô lật đổ nhà Đình bằng những tổ chức và âm mưu khôn ngoan
khéo léo.
Lại nữa, trong giai đoạn nhà Ngô, nhà Đinh cầm vận mệnh của dân tộc
Việt Nam, giai đoạn này là giai đoạn quá độ. Các lực lượng phong kiến và
cát cứ vẫn còn đầy rẫy ở khắp mọi nơi, mỗi lực lượng nắm một phần kinh tế
địa phương. Nông nghiệp tuy phát đạt nhưng chưa lan tràn khắp trong xứ vì
luôn luôn có những biến cố chính trị ngăn trở. Các dân cư sơn cước vẫn
sống theo nền kinh tế cổ thời (săn bắn, trồng trọt, hái lượm) hầu không có
mối liên quan gì với các dân miền đồng bằng. Vậy nếu ta hợp các yếu tố
chính trị, kinh tế thời bây giờ vào với nhau, ta thấy giai đoạn lịch sử này đã
bị mầm loạn ngự trị, nó chỉ chờ có cơ hội thuận tiện là bùng lên. Những
vương triều đầu tiên chưa được ràng buộc vào một nền tảng vững bền, hay
chưa có thực lực nào đáng kể. Nó còn phải kiêng nể ít nhiều các chính
quyền địa phương gần như tự trị, nó bồng bềnh như nhà xây trên cát nên
luôn luôn bị sụp đổ, huống hồ các người kế vị các tiên đế lại bất tài, bất lực
hay thiếu đạo đức, càng như thúc đẩy xã hội Việt Nam vào những cuộc đảo
lộn liên mien.
