một đời sống hoàn toàn như họ; Thủ Độ nghĩ vậy liền tổ chức mỗi làng
thành một nước nhỏ để tiện việc cai trị. Ở mỗi làng có quan của nhà vua bổ
về cai trị, nên có công đường để làm việc. Vì thế làng nào cũng thể theo
Công quán bên Tàu xây dựng một nóc đình. Đình phải lập bên các lộ chia
ra đoản đình (5 dậm có một cái) và tràng đình (10 dậm có một cái) cùng
một kiểu hình vuông, nóc có 4 mái uốn cong, góc kiến thiếtchắc chăn,
tường gạch mái ngói, các người dân sở tại cắt ra phục dịch. Những khi vua
quan hay quý khách vãng lai hoặc lưu trú, người trông nom là đình trưởng
có phận sự canh phòng ngăn ngừa trộm cướp, lo liệu việc ăn uống dầu đèn.
Để đền bù vào công khó nhọc, đình trưởng được quyền sai phái, trừng trị
dân đình trong vòng 10 dậm, cầy ruộng công hay hưởng lương bổng và
phẩm trật.
Thủ Độ chia nước Nam làm 12 lộ (tỉnh). Mỗi lộ có nhiều xã. Các quan
tứ ngũ phẩm trở lên xung chức Đại tư xã, ngũ phẩm trở xuống xung chức
Tiểu tử xã có nhiệm vụ luôn luôn trực tiếp với dân chúng. (Chức này có thể
ví như tri phủ, tri huyện bấy giờ). Các quan Đại, Tiểu tư xã đều ở dưới
quyền Chánh phó An phủ sứ. Mỗi xã có xã quan cai trị là xã chánh hay xã
giám (lý, phó trưởng hay xã ủy hiện thời).
Để kiểm tra dân số toàn quốc, Trần Thủ Độ đặt ra sổ trướng tịch mà đời
Lý đã làm. Phàm mỗi làng có bao nhiêu người đi làm quan văn, võ, thư lại,
lính tráng, hoàng nam, lung lão, tàn tật, người đến ngụ cư hay xiêu bạt tới
làng. Dân gian phân ra từng hạng con trai từ 18 tuổi thuộc tiểu hoàng nam,
từ 20 tuổi thuộc đại hoàng nam, người từ 60 tuổi thì vào lão hạng hết thẩy
đều vào danh sách trog sổ trướng tịch. Phép này thi hành từ năm 1228 do
vua Thái Tông sai quan vào Thanh Hóa làm lại sổ trước tịch.
Sổ trướng tịch lại còn một công dụng bậc nhất trong những dịp mở
mang quân sự hoặc tổng động viên dân chúng khi có xâm lăng ngoài việc
kiểm soát nhân dân về mặt chính trị và thuế khóa ở mỗi Lộ.
