chưa sâu rộng lắm. Nhưng có nhìn bằng con mắt sâu sắc của các nhà chính
trị với những nhận xét tinh tế thi fmowis rõ Đông Dương nói chung, Việt
Nam nói riêng, đã chỉ là một thuộc địa để khai thác và là một thuộc địa khai
thác ngon lành nhất nếu so với nhiều thuộc địa khác cũng của Pháp. Trong
quan niệm của Đề đốc Pháp, người Pháp đến đây đâu có phải để thi hành
nhân nghĩa và thật tình giao rắt hạt giống văn minh. Như vậy những công
cuộc xây dựng mở mang ở nước ta dĩ nhiên chỉ để phục vụ quyền lợi cho
các nhà tư bản và đế quốc mà thôi. Xin hãy coi danh sách một số hội buôn
dưới đây để có một ý niệm về sự khai thác của tư bản Pháp ở Đông Dương
tai hại đến chừng nào:
Các nhà ngân hàng đứng đầu có Đông Dương ngân hàng, việc phát hành
giấy bạc Đông Dương, công ty nấu rượu Fontaine, công ty Thủy điện, sở xi
măng Hải Phòng, công ty chế rượu Bia và nước ngọt Hommel, công ty
nông nghiệp An Nam, công ty rừng núi và các xưởng cưa Biên Hòa, công
ty tàu điện Đông Dương, công ty xây dựng các cầu cống, công ty các đồn
điền cao su đất đỏ, công ty hỏa xa Vân Nam, địa ốc ngân hàng, công ty cao
su Cửu Long Giang, công ty dệt sợi Nam Định, công ty các xưởng làm
đường Đông DƯơng, công ty vận tải hàng hải Nam kỳ và Đông Dương,
công ty khai thác thiếc và Wolframs Bắc Kỳ, nhà máy diêm, công ty khai
thác khoáng chất Đông Dương, công ty than Hongay, Đông Triều và nguy
hiểm nhất là Đông Dương ngân hàng, viện phát hành giấy bạc Đông
Dương.
Như thế thì đường xá, cầu cống làm ra chỉ để chuyển dịch hàng hóa, sản
phẩm của các nhà buôn, nhà kỹ nghệ, nhà trồng tỉa và để hành quân bảo vệ
quyền lợi của người Pháp ở đây hơn là để phục vụ dám dân bản xứ.
Trong khu vực kinh tế, thương mại trên đây, nhìn vào các người tai to
mặt lớn, không thấy người Việt nào hết từ Hà Nội vào Sài Gòn, họa chăng
có một ít mại bản tôi tới của các nhà ngân hàng được vay tiền về làm sét ty
bóc lột tá điền hay mở mang vài kỹ nghệ nhỏ đã thành một thứ vật hy sinh
