Hector Malot
Vô Gia Đình
Dịch giả: Hà Mai Anh
Chương XXIII
THÀNH PHỐ ĐEN
Con đường từ Mộng-Trang đến Văn-Xá ở về phía nam dẫy núi Xê-Viên,
thoai thoải về biển Địa-Trung-Hải. Nếu đi thẳng đường thì chỉ mất 5, 6
trăm cây số. Nhưng chúng tôi phải đi quanh co vào các làng lớn hay các thị
trấn diễn trò nên tính ra có tới trên ngàn cây số. Chúng tôi phải đi ròng rã
ngót ba tháng trời mới tới nơi. Khi gần đến Văn-Xá đếm tiền lại, chúng tôi
rất sung sướng vì đã không uổng phí thì giờ; trong túi đã dành được 128
phật-lăng. Như vậy chỉ còn thiếu 22 phật-lăng nữa là mua được bò biếu bà
Bảo-Liên.
Mã-Tư cũng vui như tôi. Anh không kém hứng thú vì đã chung sức gây nên
món tiền đó. Thực vậy, phần công anh rất lớn, nếu không có anh, không có
cái kèn của anh, riêng tôi và Lãnh-Nhi không khi nào kiếm được 128 phật-
lăng như thế.
Còn từ Văn-Xá đến Tả-Văn-Ông, kiếm thêm 22 phật-lăng nữa cũng không
khó.
Một trăm năm về trước, Văn-Xá là sào huyệt của bọn Tân-giáo khởi loạn
sau khi sắc lệnh Nantes bị bãi, địa thế hiểm trở, dân cư nghèo nàn. Đến
năm 1750, một thân sĩ có tuổi, say mê nghiên cứu về khoáng vật học, đã
tìm ra mỏ than đá Văn-Xá. Từ đó Văn-Xá nổi tiếng là một miền lắm than,
đủ sức cung cấp cho Nam-phần nước Pháp và có cơ cạnh tranh với than
nước Anh trên thị trường Địa-Trung-Hải.
Khi thân sĩ khởi công đào bới, công chúng đều chê cười, nhạo báng. Đào
sâu tới 150 mét, chẳng thấy gì, người ta cho ông là điên và vận động để
giam nhốt ông lại. Gia sản ông phải chăng sẽ bị vùi sâu trong những hố đào
vô nghĩa. Văn-Xá có mỏ sắt mà người ta còn chưa tìm thấy, huống chi là
than thì có đến đời chết cũng chẳng bới đâu ra. Thân sĩ giả điếc, chui xuống
hầm, ăn ngủ ở đó không thò lên nữa để tránh nghe những la ó của nhân
