phép chúng tôi nhổ neo. Ngài đã giữ chúng tôi lại thêm vài tháng chỉ vì
ngài đã sợ chúng tôi vào Nam.
... Xứ Đông Kinh gọi theo tên kinh thành là chỗ chúa đóng; ở phía Bắc,
xứ ấy tiếp giáp với Trung Hoa; ở phía Nam với Đàng Trong; ở phía Tây với
dân Lào (Laos); ở phía Đông với biển Đông. Đất ăn vuông ra trăm dặm; có
nhiều sông và lắm đồng bằng; sản xuất ra nhiều thực phẩm như gạo, thịt,
cầm thú rừng nuôi và hoa quả, đất phi nhiêu nhưng thổ sản không rẻ vì dân
sự đông đúc.
Người dân... vóc đạc cao táo tợn và can đảm, bận áo dài mổ trước, dài
xuống đến giữa ống chân; tóc dài và đội một chiếc mão. Họ thích nghề
binh; sở trường về hạng súng nặng và súng hỏa mai, gươm và mã tấu đeo
bằng dây ngang người. Họ dễ xúc động, dễ bảo, có nghĩa, vui tính... Bọn
cùng dân hay ăn trộm ăn cướp: vì thế người ta khép bọn đạo tặc cũng như
tội ngoại tình vào tội tử hình.
Chúa Đàng Ngoài trị vì chín nước: ba thuộc quốc phải cống ngài (vua
Lào, vua Đàng Trong, và chúa Bầu
. Ngoài lại phải cống vua Tàu mỗi năm
là ba pho tượng bằng vàng, ba pho tượng bạc. Ngài thu được chừng hai
triệu bạc lợi tức.
Kinh thành ở hai mươi mốt độ (bắc vĩ tuyến); khí hậu nóng bức lắm khi
nào không mưa, nhất là vào hồi tháng Sáu. Không có hào, không có lũy.
Cung điện lợp ngói, tường xây đá to chạm trổ đẹp; còn nhà cửa của dân làm
bằng tre, lợp rạ và không có cửa sổ. Trong thành phố có nhiều vũng nước
rộng, để dập tắt lửa cho dễ khi nào có hỏa hạn. Hỏa tai phá 5, 6 nghìn nóc
nhà thì 4, 5 hôm sau chỗ nhà ấy đã làm mới lại. Kinh thành chu vi 5, 6 dặm
và dân cư rất đông; lập trên một con sông rộng, thuyền bè đi lại được và ăn
ra bể xa mười tám dặm. Nước sông đục, nhưng dân bản xứ dùng nước ấy
ăn, bởi vì không có máy nước, giếng hay bể chứa. Mỗi năm sông tràn ra
khỏi triền hai lần, đầu tháng Sáu và tháng Một, làm lụt một nửa kinh thành
nhưng nước lại rút ngay.
