CÁC THƯƠNG GIA NƯỚC NGOÀI 127
bị người “Quinam” hành quyết, khi “vua xứ Quinam không
hình dung nổi người Hà Lan và người Anh đã xúc phạm nhau
như thế nào”
1
... Nhưng người Anh lại nói là vua xứ Đàng Trong
đã làm như vậy là để trả thù người Hà Lan mấy năm trước đây
đã xúc phạm tới người”
2
.
Cocks đã phái Edmond Sayer và William Adams đến Faifo
năm 1617 để đòi Đàng Trong trả lại tiền. Lamb nói về cuộc
hành trình này: “xem ra họ đã không nhận được đồng nào về
số hàng hóa do Cawarden và Peacock đem theo năm 1613 và về
cả số hàng hóa do chính họ mang theo”
3
. Thực vậy, Adams nói
là cuộc hành trình của ông ta tới Đàng Trong là một tổn thất,
trị giá ít ra là 800 taies”
4
.
Một nỗ lực khác của người Anh để tạo cơ sở ở Côn Đảo cho
các hoạt động thương mại với Trung Hoa cũng đã kết thúc trong
chết chóc. Phía người Anh và phía người Việt Nam đều đưa ra
cách giải thích của họ nhưng các giải thích này lại trái nghịch
nhau về nguyên nhân và thời điểm biến cố xảy ra. Phía người
Anh nói là Allan Catchpole, giám đốc thương điếm của công
ty Đông Ấn Anh, có mang theo “một số người Maccassar được
dùng làm lính và giúp dựng một công sự và đã ký với họ một
hợp đồng ba năm”. Vì một lý do nào đó, ông này vào phút cuối
đã không thực hiện hợp đồng. Do đó, những người Maccassar
“đầy căm thù và độc ác” đã giết gần hết số người Anh vào năm
1705
5
.
1 Buch, trg. 12.
2 The Diary of Richard Cocks, tập 2, trg. 268, Cocks gửi Richard Wickham, 25-7-1614.
3 Lamb,
The Mandarin Road of Old Hue, trg. 15.
4 Cocks,
Diary, quyển 1, trg. 293.
5 Alexander Hamilton, “A new account of the East Indies”, trong John Pinkerton, A General Collection
of the Best and Most Intereting Voyages and travels in All Parts of the World, London, 1811, quyển
8, trg. 480-481.
www.hocthuatphuongdong.vn
