128
XỨ ĐÀNG TRONG
Tuy nhiên, theo Tiền biên, thì vụ sát hại này đã xảy ra vào
năm 1703 thay vì 1705. Nếu đúng vậy thì vụ giết hại này chẳng
dính gì tới hợp đồng vì hợp đồng chưa hết hạn. Tiền biên nói là
15 người Bồ Đà (Java) (hay Malaysia) đã do Trương Phúc Phan,
một tướng của họ Nguyễn, chiêu mộ và ra lệnh cho họ làm như
phục vụ người Anh với mục đích là tìm cơ hội để giết họ. Và,
tư liệu này viết thêm, chúa Nguyễn đã thưởng công cho người
Bồ Đà vì chiến công của họ
1
.
Trong khi không có chứng cớ nào khác xác nhận thời điểm
do Tiền biên đưa ra thì một số tư liệu của Anh đã khẳng định
một cách mạnh mẽ rằng vụ giết hại này không thể diễn ra
vào năm 1703. Theo Nhật ký của công ty Đông Ấn buôn bán
với Trung Hoa, 1635-1834, thì một chiếc tàu của công ty Anh,
tên là Catherine, tới Côn Đảo ngày 05-7-1704. Trước khi khởi
hành, “vị giám đốc và hội đồng đã ra lệnh đem bốn cái rương từ
dưới tàu lên bờ để sử dụng”
2
. Vị “giám đốc” này chính là Allen
Catchpole chứ không phải ai khác. Và như thế, Allen vẫn còn
sống vào năm 1704. Điều này được xác nhận bởi 5 tàu khác - các
tàu Keng, Eaton, Loyal Cooke, Herne và Stretham, trên đường đi
Trung Hoa vào năm 1704, đều đã ghé Côn Đảo để nhận lệnh
vào cuối tháng 7-1704
3
.
Mặc dù Allen Catchpole đã bị khiển trách là đã “chọn sai
địa điểm để làm một thuộc địa” khi chọn Côn Đảo, các tàu
của công ty Anh có thời đã ghé đây một cách đều đặn để nhận
lệnh và để trao đổi tin tức thương mại. Nhưng sau khi sự cạnh
tranh giữa hai công ty “cũ” và “mới” làm tăng giá hàng ở Ấn
1 Tiền biên, quyển 7, trg. 106-107.
2 Morse, H. B., The Chronicles of the East India Company Trading to China, 1635-1834, Oxford at the
Clarendon Press, 1926, quyển 1, trg. 130.
3 Ibid, trg.137. Có một lỗ hổng 7 năm giữa 1705 và 1711 trong phần ghi chép về cuộc thương mại của
Anh tại Trung Hoa, có thể phần ghi chép năm 1705 đã bị huỷ khi người Maccassar đốt đồn ở Côn Đảo.
www.hocthuatphuongdong.vn
