TIỀN TỆ VÀ THƯƠNG MẠI 145
liệu nói rằng thuế tại Đàng Trong vào cuối thế kỷ 17 thường là
dưới 3-4%. Thuế nhập và rời bến được coi là “très petite”
1
(rất
nhỏ). Một tiểu sử của Khổng Thiên Nhu, cai phủ tàu, vào cuối
thế kỷ 17 xác nhận, về cơ bản, điều này khi nói là một chiếc tàu
tới, người ta cân hàng và đánh thuế từ 5-10%
2
. Nhưng vào thập
niên 1750, loại thuế này xem ra đã tăng. Theo Kirsop, thuế bây
giờ là 12% trị giá của hàng hóa
3
.
Quả là có ích nếu chúng ta xem thử có mối quan hệ nào giữa
việc tăng thuế buôn bán với bên ngoài và sự lạm phát trong thế
kỷ 18 hay không
4
. Nếu việc tăng thuế đi theo lạm phát, chúng
có thể làm giảm sút một cách trầm trọng hơn nữa nền ngoại
thương. Khi Tây Sơn đòi Chapman phải trả 7.000 quan cho một
chiếc thuyền hai cột buồm và 4.000 cho một chiếc thuyền nhỏ
hơn, một điều lệ xuất phát từ lệ thuế của họ Nguyễn, Chapman
đã than là “nó sẽ cản trở các thương gia gửi thuyền của họ tới”
5
.
Sự giảm sút về số tàu và thuyền từ bên ngoài đến Đàng Trong
có thể đã bắt họ Nguyễn phải giảm thuế xuất và nhập bến vào
đầu thập niên 1770 như Lê Quý Đôn ghi nhận: “Năm 1772 và
1773, cả hai thứ thuế được giảm xuống còn 2.100 quan”. Đối với
đa số tàu từ ngoài đến thì đây là một mức giảm quan trọng
6
và
cho thấy đây có thể là một biện pháp khẩn cấp của họ Nguyễn
để khuyến khích trở lại nền ngoại thương đã từng góp phần
quan trọng vào lợi tức của họ.
Theo Phủ biên, tổng thu nhập quốc gia của Đàng Trong
trong thời kỳ từ 1746 đến 1752, lên xuống giữa 388.000 quan và
1 La Geste Francaise en Indochine, quyển 1, trg.86.
2 “Tiểu truyện khổng thiên nhu”, tư liệu lưu giữ tại Ban Quản lý di tích Hội An, Hội An, Việt Nam.
3 Robert Kirsop, “Some account of Cochinchina”, in A. Dalrympie, Oriental Repertory, East India
Company, London, 1808, trg.242-243.
4 Dưới đây sẽ bàn dài hơn.
5 Lamb, trg. 99.
6 Tác giả không nói trường hợp dưới 2.100 quan.
www.hocthuatphuongdong.vn
