TIỀN TỆ VÀ THƯƠNG MẠI 143
Đảo Hải Nam
500
50
Tây dương
1
8.000
800
Macao
4.000
400
Nhật Bản
4.000
400
Xiêm
2.000
200
Lữ Tống
2.000
200
Cựu Cảng
500
50
Hà Tiên
300
30
Sơn Đô
2
300
30
Nhiều loại thuế trong số này có tầm quan trọng rất lớn, đặc
biệt thuế đánh trên các tàu lớn của châu Âu. Lệ thuế này bắt đầu
có hiệu lực từ khi nào? Tiền biên nói là bắt đầu từ những ngày
đầu tiên của chế độ họ Nguyễn. Điều này xem ra không đúng
lắm bởi vì chúng ta biết là có những địa danh được nêu trong
danh sách thuế không thể có trước đầu thế kỷ 18. Thượng Hải
chẳng hạn còn là một cái tên không được biết đến trong nền
ngoại thương trước cuối thập niên 1680. Một số địa danh khác,
như Hà Tiên, không có trước 1714
3
. Tuy nhiên, chúng ta biết
là các báo cáo này Tiền biên đã chép lại của Phủ biên. Và Phủ
biên thì lại lấy nguồn từ một viên chức của họ Nguyễn vào thập
1 Có thể chỉ các tàu châu Âu.
2 Giáo sư Trần Kính Hòa cho hiểu Sơn Đô là Chantaboun, một cảng gần biên giới Xiêm-Khmer. Xem “Shi
qi ba shi ji zhi hui an tang ren jie ji qi shang ye” (Thập thất bát thế kỷ chi Hội An Đường nhân nhai cập
kỳ thương nghiệp), Tân Á Học báo, No 1, quyển 3, trg.310. Nhưng Sơn Đô cũng có thể là Phố Hiến ở
Sơn Nam Hạ, một tỉnh nằm trong đồng bằng sông Hồng và là cảng quan trọng nhất của Đàng Ngoài
vào các thế kỷ 17 và 18?
3 Xem Trần Kính Hòa, “Notes on the ‘Hà Tiên trấn hiệp Trần Mạc thị gia phả’”, Bulletin of the College of
Arts, Đại học Quốc gia Đài Loan, No. 7, 1956, tr. 89. Trần Kính Hòa đưa ra nhiều thời điểm có thể đối với
việc Mạc Cửu bắt đầu triều cống họ Nguyễn và tên gọi Hà Tiên khởi đầu được sử dụng. Tôi chọn thời
điểm 1714 theo gia phả họ Mạc và Đại Nam nhất thống chí thay vì 1708, theo Tiền biên.
www.hocthuatphuongdong.vn
