188
XỨ ĐÀNG TRONG
Hệ thống lương bổng của họ Nguyễn
Khác với Đàng Ngoài dưới quyền vua Lê, chúa Trịnh, ở Đàng
Trong, lương bổng của các viên chức nhà nước nằm trong hệ
thống thuế khóa. Mặc dù chế độ lương bổng đã có sẵn ở phía
bắc từ thế kỷ 13, họ Nguyễn vẫn đặt ra một hệ thống mới, hoàn
toàn khác và đã áp dụng hệ thống này trong suốt 200 năm. Các
quan chức của họ Nguyễn được cấp một số suất đinh, nhiều ít
tùy theo tầm quan trọng của chức vụ, để họ có thể sinh sống.
Như thế, trong khi lương của các viên chức dưới quyền chúa
Trịnh gồm chủ yếu là đất và tiền mặt
1
, thì nguồn lương bổng
duy nhất của các viên chức dưới quyền họ Nguyễn lại là số dân
ở dưới quyền kiểm soát của họ.
Nhưng câu chuyện không kết thúc ở đó. Sau này, họ Nguyễn
đã quyết định là các viên chức được nhà nước cấp cho nhiêu
phu
2
(suất đinh) cũng phải đóng góp trở lại cho nhà nước. Ít ra
là vào thời sau này, bên cạnh số thuế đánh trên dân thường làm
thu nhập quốc gia, họ Nguyễn còn thu tiền của các viên chức
của mình như một thứ thu nhập riêng. Do đó, một viên chức
phải đóng tiền lĩnh bằng, tiền con dấu, tiền thượng lễ dâng lên
chúa vào ngày sinh nhật của chúa hay ngày Tết, tiền trầu cho các
viên chức cấp trên và cho các tớ gái trong cung điện. Theo Phủ
biên, các viên chức muốn được cất nhắc cũng phải bỏ ra một số
tiền lớn khác nữa. Năm 1766, bốn người chạy chọt để được cất
nhắc lên địa vị cao hơn. Những người này đã phải chi như sau:
“Thăng chức ký phủ: nộp thượng lễ 540 quan và 372 tiền nộp
nội lễ 117 quan và 181 tiền và tiền trầu 6 tiền. Ngoài ra lễ trình
diện nộp ở nội đường và tiền quà trẻ con là 8 quan 180 tiền. Cộng
các tiền là 664 quan và 186 tiền.
1 Số tiền mặt thay đổi, trong khi đất được cấp làm lương lại gắn với địa vị đặc biệt. Xem Phan Huy Chú,
Lịch Triều Hiến Chương Loại Chí, Nhà in Bảo Vinh, Sài Gòn, 1957, trg. 224-232.
2 Có một số dân được cấp cho các viên chức để làm nhiêu phu. Những người dân này không đóng thuế
cho nhà nước mà đóng thuế thẳng cho các viên chức họ trực thuộc.
www.hocthuatphuongdong.vn
