38
XỨ ĐÀNG TRONG
nguyên nhân chính của việc gia tăng số người tỵ nạn. Thời kỳ
thứ nhất xảy ra vào nửa sau thế kỷ 16. Trong Toàn thư, các năm
1561, 1570, 1571, 1572, 1586, 1588, 1589, 1592, 1594, 1595,
1596, 1597 và 1608 đều nhấn mạnh tới số người tỵ nạn. Chẳng
hạn vào năm 1572, chúng ta thấy ghi:
“Nghệ An năm đó không thu được hạt thóc nào,... lại bị bệnh
dịch, chết đến quá nửa. Nhân dân nhiều người xiêu giạt hoặc tản
đi miền Nam hoặc giạt về Đông Bắc”.
1
Vào năm 1594:
“Bấy giờ các huyện ở Hải Dương nhân dân mất mùa to, đói
kém đến ăn thịt lẫn nhau, chết đói đến một phần ba”.
2
Đây có lẽ là thời thảm họa dài nhất trong lịch sử Việt Nam
với một cuộc nội chiến dữ dội kéo dài mấy thập niên, với 14
năm mất mùa trong vòng 49 năm. Trong lịch sử Việt Nam trước
đó không hề thấy nhắc đến một cách liên tục con số đông đảo
dân tỵ nạn trong một thời gian ngắn như vậy. Trong thực tế,
trước thời kỳ này, chữ “phiêu tán” rất ít được dùng đến trong
chính sử Việt Nam.
Dân số Việt Nam vào thời kỳ này hẳn là ở vào mức độ thấp.
Ngoài số người chết vì nạn đói và dịch, cuộc chiến tranh giữa
nhà Lê và nhà Mạc cũng đã gây nên những tổn thất nặng nề về
nhân mạng. Có trên 40 cuộc đụng độ lớn vào các năm từ 1539
đến 1600 và vùng đất từ Thăng Long đến Thanh Hóa thường
là nơi diễn ra các cuộc đụng độ này. Một tác giả Việt Nam ước
lượng có đến “hàng chục vạn trai tráng đã chết” trong thời kỳ
này
3
. Một số đoạn trong Toàn thư là cơ sở cho khẳng định này
của tác giả:
1 Toàn thư, quyển 3, trg. 867.
2 Toàn thư, quyển 3, trg. 902.
3 Trương Hữu Quýnh, Chế độ ruộng đất ở Việt Nam ở Việt Nam, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1983,
tập 2, trg. 16.
www.hocthuatphuongdong.vn
