40
XỨ ĐÀNG TRONG
việc người dân trốn khỏi quê vào thời kỳ này để “hoặc đi vào
nam hoặc đi về phía đông bắc”. Cả hai vùng này đều là những
vùng thưa dân.
Một làn sóng di dân vĩ đại của người Việt Nam đã diễn ra vào
cuối thế kỷ 16. Về phương diện lịch sử, nó có thể sánh với cuộc
di dân của người Trung Hoa, tuy với tỷ lệ nhỏ hơn, từ phía bắc
tới đồng bằng sông Dương Tử dưới thời Đông Tấn (thế kỷ 4 sau
Công nguyên). Trước thời kỳ này, số người Việt di dân xuống
phía nam không nhiều, có vẻ lác đác. Nhưng bây giờ, động cơ
thúc đẩy họ di dân trở nên mạnh hơn nhiều và mục đích của họ
cũng rõ ràng hơn. Nếu Thuận Hóa trước đây xem ra còn là một
vùng đất đầy bất trắc, bấp bênh về một số lãnh vực thì việc họ
Nguyễn thiết lập chính quyền ở đây đã được coi như là việc tái
khẳng định quyền của người Việt Nam được định cư tại vùng
đất này và vì thế là một khuyến khích lớn đối với việc di dân.
Vào thế kỷ 17, trong suốt năm mươi năm chiến tranh Trịnh-
Nguyễn, cuộc di dân từ phía bắc vẫn tiếp tục, như công trình
nghiên cứu mới đây của nhà nghiên cứu Huỳnh Công Bá, cho
thấy rõ. Theo tác giả, gia phả của sáu mươi ba dòng họ ở phía
bắc Quảng Nam ghi là tổ tiên của họ đã tới đây trong thời chiến
tranh Trịnh-Nguyễn
1
.
Đợt di dân lớn thứ hai đã diễn ra vào các thập niên 30 và 40
của thế kỷ 18. Cương mục ghi nhận là vào năm 1730, dân của
527 xã ở miền Bắc đã bỏ nhà cửa tới sống tại một địa điểm mới
không được nói rõ. Tuy nhiên, xu hướng này đã có trước đó lâu
rồi. Một nạn đói trầm trọng đã xảy ra vào năm 1681
2
, và tiếp đó
là ba năm mất mùa tại Thanh Hóa riêng trong vòng 5 năm đầu
1 Huỳnh Công Bá, “Công cuộc khai khẩn và phát triển làng xã ở bắc Quảng Nam từ giữa thế kỷ XV đến
giữa thế kỷ XVI”, tóm tắt luận án phó tiến sĩ, Đại học Sư phạm Hà nội, 1966, trg. 9-10.
2 Xem
Kai-hentai (Hoa di biến thái), nguồn tư liệu này của Nhật có nói đến nạn đói này. Kai-hentai,
comp. Hayashi Shunsai, Tokyo Bunko, 1958-1959, trg. 342-344, 417-418.
www.hocthuatphuongdong.vn
