72
XỨ ĐÀNG TRONG
Xem ra vào thời kỳ giữa các năm 1630 và 1665, các chúa
Nguyễn đã có thể tạo cho mình ưu thế về quân sự chủ yếu nhờ
trọng pháo. Chúa Nguyễn có 200 khẩu trọng pháo vào năm
1642, theo Johan van Linga, và 1.200 khẩu vào năm 1750. Con
số đưa ra có thể không hoàn toàn chính xác, nhưng phải nhận
là có sự gia tăng đáng kể. Nhưng vấn đề cơ bản là tìm hiểu xem
các khẩu đại bác này đã giúp ích cho chúa Nguyễn như thế nào
trong trận chiến. Trong suốt thế kỷ 17, các khẩu đại bác đã thực
sự có ích. Nhiều sử gia cho rằng ưu thế về trọng pháo của chúa
Nguyễn là một trong những lý do chính giúp họ Nguyễn bảo
vệ được sự độc lập của Đàng Trong, mặc dù quân đội của họ
chỉ bằng nửa, thậm chí một phần tư quân đội của họ Trịnh
1
.
Không ai đã đến Đàng Trong và viết về vùng đất này mà lại
không nói đến quân đội của xứ sở này. Có cả những người chưa
hề đặt chân tới đây nhưng cũng đã tả một cách sống động vì đã
được nghe kể. Chẳng hạn như Friar Domingo Navarrete, trong
cuốn Travels and Controversies của ông, đã nổi hứng viết về một
đạo quân mà ông không hề được thấy:
“Quân lính của vương quốc này hoàn hảo nhất trong cả vùng,
rất có kỷ luật. Nhà vua giữ lại ở triều đình 40.000 lính. Những
người lính này tập bắn bia mỗi ngày và ai nhắm trúng nhất sẽ
được thưởng một tấm lụa. Tôi đã nhiều lần nghe người Tây Ban
Nha và Bồ Đào Nha nói rằng họ đều là những nhà thiện xạ... Đó
là lý do khiến họ luôn thắng thế trong các cuộc chiến liên miên
với vua Đàng Ngoài, mặc dù Đàng Ngoài vượt Đàng Trong tất
cả mọi lãnh vực, không chỉ về nhân số mà còn về của cải và số
lượng voi xung trận. Họ cũng có nhiều chiến thuyền lẹ làng và các
1 Xem Lê Thành Khôi, Le Việt Nam, trg.251; D.G. Hall, A History of Southeast Asia, Macmillan & Co Ltd,
London, 1968, trg.415. Thực ra, trọng pháo của họ Trịnh không phải là tồi. Trong trận chiến với họ
Nguyễn năm 1672, họ Trịnh đã dùng một loại khí giới gọi là “một mẹ có trăm con” “với sức mạnh của
sấm sét, phá hủy tất cả những gì nó nhắm bắn”, theo Lê Quý Đôn. Xem Phủ biên, quyển 1, trg. 33a.
www.hocthuatphuongdong.vn
