88
XỨ ĐÀNG TRONG
của một người lính là từ 10 đến 12 đồng Tây Ban Nha, với 360
pound (160 ký) gạo và 2 canga (một bộ đồ bằng vải thô đen hoặc
trắng) mỗi năm.
1
Vẫn theo nguồn tư liệu này thì một đinh đã
lập gia đình, tuổi từ 18 đến 50 (lẽ ra phải là 60 tuổi) nộp mỗi
năm 11 đồng real thuế. Nếu đúng là như vậy thì vào thế kỷ 17,
một suất đinh nuôi một người lính. Do đó nếu người lính thực
sự lãnh 10-12 đồng real mỗi năm (8,5 quan), thì đó quả là một
món tiền lớn
2
.
Các nguồn tư liệu của Việt Nam cũng nhìn nhận là lương
của lính Đàng Trong khá cao. Nam hà kỷ văn, một thủ bản của
Đặng Trọng An, vào đầu thế kỷ 19, tính lương của một người
lính trong quân đội chúa Nguyễn trước khi xảy ra vụ Tây Sơn là:
“một hộc gạo và một quan tiền mỗi tháng, đủ sống cho một
gia đình đông người. Vả lại có lệnh nghiêm cấm các quan không
được thu tiền của lính. Do đó nhiều người thích làm lính hơn là
làm dân đóng thuế”
3
.
Nhận xét của Nguyễn Cư Trinh, một vị quan nổi tiếng dưới
triều Võ Vương, cũng đã chứng thực cho điều nói trên đây. Vị
quan này, vào năm 1751, đã cảnh cáo là việc trả lương cao cho
binh lính là một trong ba điều tệ hại của xã hội đương thời
4
.
Nhận định của vị quan này không phải là sai. Tìm hiểu lý do
của sự sụp đổ lạ lùng của Vương quốc Đàng Trong hùng mạnh
trước đây, học giả Phạm Nguyễn Du (1739-1787) kết luận là
họ Nguyễn sụp đổ là vì họ đã siết cổ dân quá nặng để duy trì
quân đội.
5
Như thế, chúng ta gần như phải nói rằng họ Nguyễn
khởi đầu đã chinh phục được giang san của họ bằng lực lượng
1 Buch,
De Oost-Indische Compagnie, trg. 121.
2 Choisy nói là binh lính lãnh lương vào đầu tháng: 5 livres (5 quan pháp), một phương gạo và một ít
nước mắm. Xem Journal du Voyage de Siam, trg. 257.
3 Nam hà kỷ văn, lưu giữ tại Viện Hán Nôm Hà Nội, ký hiệu VHv.2663.
4 Tiền biên, quyển 10, trg. 142.
5 Nam hành ký đắc tập, quyển 1, lưu giữ tại Viện Hán Nôm Hà Nội.
www.hocthuatphuongdong.vn
