Cho phép tôi trưng ra đây một thí-dụ để làm bằng chứng cho lời nói trên.
Một hôm một khách hàng vào một cửa hàng mua một đôi giày. Giá tiền đôi
giày là 20 quan. Khách hàng trao cho người bán hàng một tờ giấy bạc 100
quan; người bán hàng không có tiền nhỏ mới chạy tới đổi ở một ngân-hàng
để trả lại cho khách. Hai giờ sau, khi khách hàng đi rồi, người ngồi kết nhà
ngân-hàng đến cửa hàng cho hay rằng tờ giấy trăm ấy là giấy giả. Người
bán hàng phải thâu lại và trao cho người giữ tiền nhà băng 100 quan. Bây
giờ, giữa người khách hàng, và nhà băng, ta thử tính xem người bán giày lỗ
bao nhiều? Tôi đã từng đem bài toán đơn-giản ấy hỏi nhiều nhà doanh-
nghiệp và tôi nhận được ít lắm là năm câu trả lời khác nhau. Người ta trả
lời: 200 quan và đôi giày; 180 quan và đôi giày; 100 quan; 80 quan và đôi
giày. Câu trả lời sau cùng là câu trả lời trúng. Trong việc buôn-bán nầy, ba
yếu-tố là:
Khách hàng, người bán hàng và đôi giày. Nhà ngân-hàng không quan-hệ
vì y không lỗ, không lời: y xen vào chỉ làm-cho công-việc buôn-bán rối
thêm. Trong việc buôn-bán nầy chỉ có hai việc làm mà ít người phân biệt
được ngay. Việc làm thứ nhứt gồm những yếu-tố: người bán hàng, tờ-giấy
bạc giả; bài toán thứ hai gồm có: người bán hàng, đôi giày và người mua.
Sự lỗ-lã xảy ra trong việc làm thứ hai nầy.
Cái thí-dụ nầy làm nồi bật giá-trị thực-tế của định-lý thứ hai.
Khi nào tôi không nhận rõ bản-tánh của một công-việc doanh-nghiệp, thì
tôi hành-động theo cách nầy: tôi ghi vào những thẻ rời-rạc mỗi yếu-tố (có
khi đến 18 hoặc 20 yếu-tố). Đoạn tôi kiểm điểm từng yếu-tố một, gom lại
những yếu-tố quan-trọng, bỏ những yếu-tố vô-ích và dần-dần việc làm trở
nên dễ hiểu, rành-mạch, tóm lại là giản-dị.
Công-việc khó nhứt mà từ trước tôi đã làm, là phân-tích 8.000 cái
quảng-cáo rao hàng. Sau hai tháng nghiên-cứu tôi chia được những quảng-
cáo ấy làm hai mươi lăm hạng. Công-việc ấy người ta cho là không thể làm
được, sự thật nó chỉ khó làm mà thôi.
Chân-lý mà định-lý nầy đem đến cho ta là một cuộc doanh-nghiệp gồm
có ba yếu-tố này:
Chính mình anh;
