ĐỊNH LÝ THỨ CHÍN
GIÁ VỐN LÀ TỔNG-SỐ TIỀN MUA BAN ĐẦU CỘNG THÊM SỞ
PHÍ GÌN-GIỮ
ĐÓ LÀ một sự thật rõ-ràng như hai với hai là bốn. Nhưng bởi không
nhận biết cái định-lý giản-dị và khắc-nghiệt nầy mà lắm xưởng máy, lắm
nhà buôn và lắm gia-đình sạt-nghiệp.
Nếu phải đổi định-lý này thành ra cách-ngôn, tôi sẽ nói: "Trước khi anh
định khởi-công làm một việc gì, anh hãy nhìn vào định-lý nầy hai lần."
Như phần nhiều định-lý của chúng tôi đã nêu ra định-lý này trong mấy
chục năm sau đây đã trở thành quan-trọng lắm.
Sở-phí để gìn-giữ (les frais d’entretier) dầu là thuộc về máy-móc hay là
đồ dùng trong nhà đã tăng lên với một tỉ-lệ ghê-gớm đến nỗi có những
công-việc kinh-doanh cơ-hồ suy-sụp vì nó.
Vào thời xưa làm ăn dễ-dãi, sở-phí gìn-giữ gần như không có. Những
máy-móc rắc-rối, cơ-khí phiền-tạp chưa ra đời, những kỹ-nghệ những nhà-
buôn còn tiêu-sơ quá. Thưở ấy người ta làm việc để " kiếm cơm hàng bữa ",
với đồng lương tối-thiểu ấy, ngày nay bọn nô-bộc cũng không thèm. Người
học nghề thì làm việc thí công, và trong các hiệu buôn bé tí-tẹo người mua
không tìm thấy vật gì để mua cả. Còn những nghề làm có tiền thì chắc-chắn
không có bao nhiêu.
Nói và sở-phí gìn-giữ thì ngày nay khác hẳn với ngày trước. Ngày nay
chúng ta phải bỏ tiền ra luôn luôn. Mỗi một bước đường chúng ta đều thấy
tốn kém; thật vậy, mỗi vật chúng ta mua hình như có một lỗ nẻ — lỗ nẻ để
bỏ xu- lỗ nẻ để bỏ bạc cắc, — lỗ nẻ để bỏ bạc đồng. Tiền mua một vật gì
chỉ là một số tiền trả trước đó mà thôi. Tiếp theo đó anh còn phải trả thêm
nữa.
Thí-dụ như anh mua một máy hát. Khi máy hát ấy vào tay anh rồi, anh
đã có gì chưa?— Chưa có gì hết. Một mình nó, cái máy hát chưa dùng được
