việc gì. Cái máy hát ấy chỉ là một cái cớ để anh tốn-tiền mua đĩa hát trọn
đời anh, nó chỉ là cái giấy vô cửa để anh có dịp tiêu-phí thêm tiền.
Anh mua một chiếc xe hơi. Anh viết một ngân-phiếu. Anh thấy mang-
máng rằng anh vừa tiêu một món tiền lớn và tiêu một lần thôi. Kế đó người
ta đem đến cho anh một đơn hàng, rồi một đơn hàng khác để đòi tiền anh
nữa. Khi anh trả đến cái đơn hàng thứ hai mươi rồi, anh bắt đầu nói rằng
chiếc xe hơi của anh là một người làm công mà anh phải trả lương rất đắt:
nó hút tiền của anh hơn người xếp kế-toán của anh nhiều.
Có những thứ của-cải — như hột xoàng chẳng hạn — mới xem qua hình
như không cần phải tốn tiền gìn-giữ, nhưng bề nào anh cũng mất lợi về số
tiền bỏ ra mua nó — hột xoàng không làm ra lợi — ngoài ra nó còn có thể
bị mất, bị trộm hơn là tiền anh để trong nhà băng.
Những vật dùng để trang-sức là những vật luôn- luôn làm hao-tốn, vì
một lý-do rất rõ-ràng là món nầy kéo đến món kia. Nếu anh mua một tấm
thảm của Đông-phương, anh phải đặt nó lên một sàng nhà xinh-đẹp. Sửa lại
sàng nhà cho đẹp, anh phải nghĩ đến việc sơn nhà, quét vôi và do đó anh
thấy cần phải mua một cái màn mới, đặt bàn ghế mới v.v..
Một vật mới sắm khiến ta phải thay đổi cả toàn-thể và khiến ta có những
ước-muốn mới, nhu-cầu mới.
Chữ Tổng-Cộng (Total) là một danh-từ giả-dối nhứt trong ngôn-ngữ
thương-mãi. Danh từ ấy là một gánh nặng: anh càng mang lấy nó, nó càng
trì nặng trên vai anh; đó là một danh-từ đáng chán và đáng sợ. Không biết
bao nhiêu nhà doanh-nghiệp phải sạt-nghiệp vì không làm được một cái bản
TỔNG-CỘNG.
Một nguyên-giá tổng-cộng (prix coûtant total) không phải là một sản-
phẩm giản-dị như món xúp bột, mà là một sản-phẩm hết sức phiền-phức
như là món bánh plum-pudding
[12]
gồm có rất nhiều vị, và muốn dung-hoà
các vị ấy cần phải có một tay đầu bếp thiện-nghệ. Kế-toán dùng để tính
nguyên-giá ngày nay phải tiến-bộ hơn kế-toán của thời xưa nhiều lắm.
Tôi có thể nói theo Kipling rằng: "Người chỉ biết mặt những con số, thì
hiểu được gì trong những con số ấy? (Que connait-il des chiffres, celui qui
