Nếu tôi là nhà buôn, tôi tập cho người làm công của tôi biết phân-biệt
giữa hai tiếng: TRỰC TlẾP và HOÁN TRIỂN. Tôi chia hàng-hoá ra hai
thứ: thứ tin-cậy được và thứ hoài-nghi, thứ cần-thiết và thứ dư dùng. Tôi sẽ
ghi chữ TRỰC TIẾP trên thứ hàng-hóa dư dùng và tôi sẽ đối-xử và trả tiền
lương cho người làm công của tôi tùy theo sức họ bán những thứ hàng-hoá
ấy. Ngoài ra, tôi còn lấy một số lợi to về những thứ hàng-hoá TRỰC TIẾP.
Bán đường thì tôi bằng lòng một số lời 8 %, nhưng bán xa-xỉ-phẩm, tôi cố-
gắng lời cho được 200%.
Như vậy yếu-tố thời-gian xen vào vấn-đề giá-trị bằng mọi cách; có
nhưng món tăng giá, có những món mất giá; có thứ hàng-hoá bán được đến
nỗi được quí-trọng gần như vàng; thứ khác lại có một giá-trị mỏng-manh,
tương-đối đến nỗi người ta coi như đồ bỏ. Giá-trị cố-hữu (thực-giá) (valeur
intrinsèque) thường là một danh-từ rỗng.
Định-lý thứ mười ba nầy, đem áp-dụng vào sự dùng nhân-công cũng
đắc-lực lắm. Giá-trị một người làm công tài-bộ, lanh-lợi là một giá-trị
TRỰC TIẾP, giá-trị một người làm công mới, thiếu huấn-luyện là một giá-
trị hoán-triển. Mỗi một người làm công mà giá-trị chưa thành-tựu là một
gánh nặng. Người làm ra lời, chính là người đã được huấn-luyện, người đi
làm việc nhiều năm. Công-ty "Bell Telephone" ở Huê Kỳ nhận thấy rằng
nhân-công của họ bổ-đồng không làm việc quá bốn năm. Thấy vậy Công-ty
thi-hành một chế-độ mới, lo cho nhân-công trong lúc đau-ốm, hưu-trí, và sự
giáo-dục khiến cho người làm ở lại lâu hơn. Từ đó công-việc giao-thông
bằng điện-thoại của công-ty phát-triển đến-tột bực.
Tóm lại, tôi nói rằng trong từ-ngữ thương-mãi có nhiều chữ mà người ta
không hiểu hết nghĩa, và trong những chữ ấy có chữ GIÁ-TRỊ.
GIÁ TRỊ không phải là một tiếng có một định-nghĩa giản-dị, định-nghĩa
của chữ ấy thật là phiền-phức, nó có góc, có ngạnh. Một món hàng có mười
giá-trị khác nhau đối với mười bạn hàng khác nhau. GIÁ-TRỊ tuỳ nhiều sự-
kiện, nhiều thời-thức, nhiều tư-ý và nhiều tình-cảm; nó vừa là tinh-thần,
vừa là vật-chất; nó có thể mỏng-manh như sắc điệu của màu hồng và cũng
vĩnh-cữu như sông núi.
