Quốc đang tham gia vào thương mại quốc tế, nền thương mại có thể tự do
nhưng không công bằng. Theo quan điểm của họ, Trung Quốc đã cạnh tranh
không lành mạnh bằng cách trả cho công nhân mức lương rẻ mạt không thể
chấp nhận được và bắt công nhân phải làm việc trong điều kiện tồi tệ, vô
nhân đạo. Người Trung Quốc có thể phản bác lại rằng việc các nước giàu
một mặt ủng hộ tự do thương mại nhưng một mặt lại cố gắng đặt ra những
rào cản nhân tạo đối với ngành xuất khẩu của Trung Quốc bằng cách cố
gắng hạn chế nhập khẩu các sản phẩm từ “các xưởng mồ hôi” là việc làm
không thể chấp nhận được. Họ thấy không công bằng khi bị ngăn cản khai
thác nguồn lực duy nhất mà họ dồi dào nhất - lực lượng lao động giá rẻ.
Tuy nhiên, cái khó ở đây là không có một định nghĩa khách quan nào cho
“mức lương thấp không thể chấp nhận được” hay “điều kiện làm việc phi
nhân đạo”. Với những khoảng cách lớn đang tồn tại ở các mức độ phát triển
kinh tế và tiêu chuẩn sống thì không có gì đáng ngạc nhiên khi mức lương
“chết đói” ở Mỹ lại là mức lương đáng kể ở Trung Quốc (mức lương trung
bình chỉ bằng 10% mức lương ở Mỹ) và là cả một gia tài lớn ở Ấn Độ (mức
lương trung bình bằng 2% so với ở Mỹ). Trên thực tế, hầu hết những người
Mỹ có tư tưởng thương mại tư do đều sẽ không mua những thứ do chính
ông cha mình, những người phải làm việc nhiều tiếng đồng hồ trong điều
kiện làm việc vô nhân đạo làm ra. Cho tới đầu thế kỷ XX, tuần làm việc
trung bình ở Mỹ là khoảng 60 giờ. Vào thời điểm đó (chính xác hơn là vào
năm 1905), Mỹ chính là nước mà Tòa án Tối cao đã cáo buộc bộ luật bang
New York mới, bộ luật giới hạn ngày làm việc của những công nhân xưởng
bánh mỳ trong vòng 10 tiếng, là trái với hiến pháp với lý do là nó đã tước đi
quyền tự do làm việc trong thời gian bao lâu tùy ý của người làm bánh.
Do vậy, cuộc tranh cãi về thương mại công bằng chính là cuộc tranh cãi về
giá trị đạo đức và các quyết định chính trị, chứ không phải là về kinh tế học
thuần túy. Cho dù đó là tranh cãi về một vấn đề kinh tế thì nó cũng không
phải là thứ mà các nhà kinh tế học được trang bị đầy đủ các phương tiện kỹ
thuật chuyên dụng để có thể kiểm soát được.
