Rốt cuộc, thầy hương quản nói:
- Dạ, đó là một khoảng đất rộng từ bảy chục, tám chục hoặc hai ba
trăm mẫu. Trong khoảng đất hoang vu, người ta đào nhiều đường mương
nhỏ, như bàn cờ, cho cá ở. Bên ngoài có bờ bao ngạn như vòng thành khá
cao. Cao hơn một thước tây. Vì vậy cá lội quanh quẩn trong vùng đất bao la
bên trong. Làm sao cá nhảy ra khỏi bờ bao ngạn được. Cái vuông ấy không
nhứt thiết hình vuông. Nó méo mó, hoặc theo hình chữ nhựt.
Ông Lơ Pheo thích chí:
- Tôi hiểu rồi. Giỏi quá! Nhưng mà... làm sao gom cá lại một chỗ, bắt
cá đem lên. Chẳng lẽ dùngmáy bơm để hút nước ra ngoài. Muốn bắt cá,
phải tốn bao nhiêu nhân công?
- Dạ bẩm, quan lớn... Qua mùa hạn bao nhiêu cá đều rút xuống
mương, tự nhiên. Chừngmương cạn thì thì cá rút lui từ từ, dẫn vào một cái
đìa khá to, ở sát bờ bao ngạn. Mình cất nhà ở bên cái đìa đó, để coi chừng
kẻ trộm. cứ tát đìa. Cá lớn thì bán. Cá nhỏ thì để dành làm giống cho mùa
tới.
Ông Lơ Pheo gật đầu lia lịa, khoát tay ra dấu nhận lời thầy hương
quản. Chẳng lẽ người Pháp lại thua trí người nông phu"An Nam" ? ông ta
nói nhanh:
- Tôi hiểu rồi. Mấy người nuôi cá theo kiểu... cái Biển Hồ trên xứ Cao
Miên. Mùa mưa cá lên rừng, lên ruộng, sanh đẻ trong lồng cỏ. Mùa nắng,
cá gom xuống ao hồ. Tôi làm bài toán rồi. Mỗi năm, một cón cá mẹ sanh ra
chừng mười ngàn cá con, hay quá.
- Như vậy nghĩa là quan lớn thấy xa hiểu rộng hơn tôi nhiều. Sáng
mai, tôi dẫn quan lớn đi thăm mấy cái ruộng của điền chủ"bổn xứ" , gần
đây...
- Cám ơn. Tôi đắp một cái ruộng, lớn bằng hai bằng ba... cho điền chủ
An Nam noi theo. Ờ, tại sao mấy người điền chủ ở đây không làm giàu. Cá
nưôi không cần mồi. Tiền bạc ở đâu? Tại sao không ai cất nhà lầu, mua tàu
bè, lập nhà máy xay lúa. Tại sao ông chủ ruộng nào cũng nghèo xơ xác?
Thầy hương quản mỉm cười bí mật. Thầy ta cũng là một người chủ
vuông, luôn cả những người trong ban hương chức hội tề:
