chứng minh qua nhiều thí nghiệm bởi hai nhà tâm lý học Daniel Kahneman
và Amos Tversky – là chắc chắn có.
2
Khi hai nhà tâm lý quan sát những người tham gia nghiên cứu xem xét hai
bệnh viện – một bệnh viện với 45 ca sinh mỗi ngày và bệnh viện còn lại với
15 ca sinh mỗi ngày – và hỏi rằng bệnh viện nào sẽ có nhiều ngày mà số bé
trai được sinh ra chiếm 60% trở lên hơn, rất ít người trả lời đúng – bệnh
viện có quy mô nhỏ hơn. Bệnh viện có quy mô nhỏ hơn là đáp án đúng vì
số lượng sự kiện nhiều hơn (ở trường hợp này, ca sinh), khả năng cao rằng
kết quả mỗi ngày sẽ gần với mức trung bình hơn (ở trường hợp này, 50%).
Do đó, bệnh viện có quy mô nhỏ hơn – là đáp án đúng vì họ có ít ca sinh
hơn – có khả năng đem lại kết quả vượt xa mức trung bình.
Nhiều cuốn sách đã viết về những phương pháp tiếp cận bằng cảm tính và
thành kiến như vậy.
3
Nhiều người thấy khó khăn với việc đưa ra dự đoán
dựa trên nguyên tắc thống kê hợp lý, đó chính xác là lý do vì sao họ cho
mời những chuyên gia. Thật không may, những chuyên gia đó có thể thể
hiện những thành kiến và khó khăn tương tự với số liệu thống kê khi đưa ra
quyết định. Những thành kiến như vậy gây ảnh hưởng xấu đến những
ngành đa dạng như y học, luật, thể thao và kinh doanh. Tversky, cùng với
những chuyên gia nghiên cứu tại Trường Y Harvard, giới thiệu đến bác sĩ
hai phương pháp điều trị ung thư phổi: xạ trị hoặc phẫu thuật. Tỉ lệ sống sót
ghi nhận trong năm năm khuyên nên phẫu thuật. Hai nhóm người tham gia
đã nhận được nhiều cách biểu đạt thông tin khác nhau về tỉ lệ thành công
ngắn hạn của phẫu thuật, phương pháp nguy hiểm hơn là xạ trị. Khi được
nói rằng “tỉ lệ sống sót trong tháng đầu tiên là 90%”, 84% bác sĩ chọn phẫu
thuật, nhưng tỉ lệ này giảm xuống còn 50% khi được nói là “có 10% tỉ lệ tử
vong trong tháng đầu tiên”. Cả hai cụm đều truyền tải cùng một điều,
nhưng cách các chuyên gia nghiên cứu xây dựng thông tin ảnh hưởng dẫn
đến thay đổi lớn trong quyết định. Máy móc sẽ không cho ra kết quả này.
