Madras: giữa tỉnh là thành phố Madras đẹp đẽ, còn ở ranh giới phía Nam là các
đền Tanjore, Trichinopoly, Madura, Rameshvaram tối tăm nhưng kì vĩ. Sau cùng
là “chiếc cầu Adam” – có hàng mỏm đá ló ra một nửa lên khỏi mặt nước – đưa
ta tới đảo Tích Lan nơi mà một ngàn sáu trăm năm trước văn minh chói toả rực
rỡ. Và tất cả những chỗ tôi vừa mới kể qua đó chỉ mới là một phần nhỏ của Ấn
Độ mà thôi.
Không nên coi Ấn Độ là một quốc gia như Ai Cập, Babylone hoặc Anh mà nên
coi là một lục địa cũng đông dân, nhiều ngôn ngữ như châu Âu, và về phương
diện khí hậu, chủng tộc, văn học, triết học, nghệ thuật cũng gần đa dạng như
châu Âu. Ở miền Bắc, các cuồng phong lạnh như băng của dãy Himalaya ào ào
thổi quanh năm và khi những ngọn gió đó gặp những hơi nước nóng ở phía Nam
thì tạo thành những đám sương mù u ám cả nền trời. Ở miền Pendjab, đất phù sa
của mấy con sông lớn bồi thành những cánh đồng phì nhiêu không đâu bằng,
nhưng tiến xuống phía Nam nữa thì ánh nắng chang chang quanh năm, khô và
cằn, nông phu phải làm việc cực khổ như mọi mới sản xuất được chút ít. Xét
chung thì người Anh không ai ở Ấn Độ quá năm năm liên tiếp và sở dĩ một trăm
ngàn người Anh cai trị được ba trăm triệu người Ấn, chính là nhờ họ không bao
giờ ở lâu trong xứ.
Đó đây, ít nhất là trên một phần năm đất đai, còn những khu rừng hoang của
thời khai thiên lập địa, đầy cọp, báo, chó sói và rắn. Phía cuối bán đảo, miền
Deccan
, khí hậu nóng và khô, đôi khi nhờ gió biển mà mát được một chút.
Nhưng từ Delhi tới Ceylan, đặc điểm khí hậu Ấn Độ là nóng, một sức nóng làm
cho cơ thể ta suy nhược, con người mau già, và ảnh hưởng lớn tới tôn giáo, triết
học của thổ dân. Chỉ có một cách chống lại sức nóng đó là ngồi yên, không ham
muốn gì hết. Mùa hè, gió mùa thổi, đất đai trồng trọt được, những khi gió ngừng
thổi thì Ấn Độ lại chịu cái nạn đói và chỉ mơ tưởng cảnh Niết Bàn”.
