Will Durant
Ấn Độ và Phật Thích Ca
Người dịch: Nguyễn Hiến Lê
II. NỀN VĂN MINH CỔ NHẤT?
Ấn Độ thời tiền sử - Mehenjo-Daro – Cổ bực nào?
Vào cái thời mà các sử gia [phương Tây] tin rằng Hi Lạp đã mở màn cho văn
minh nhân loại, thì châu Âu ngây thơ cho rằng Ấn Độ sống trong cảnh dã man
cho tới khi các dân tộc châu Âu – anh em trong dòng Aryen của họ - rời biển
Caspienne, tiến xuống phương Nam, truyền khoa học và nghệ thuật vào bán đảo
đó mà dân chúng mới bắt đầu thoát li cảnh tối tăm ngu muội. Các phát kiến gần
đây đã phá tan ảo tưởng làm cho họ phấn khởi đó – mà sau này chắc chắc còn
nhiều phát kiến khác làm đảo lộn các kết luận, tôi trình bày trong cuốn sách này.
Ở Ấn Độ cũng như ở những nơi khác, các chứng tích của buổi đầu nền văn minh
bị chôn vùi dưới đất và các nhà khảo cổ có tốn công đào cuốc tới mấy cũng
không thể khai quật, tìm hết cho được. Những di tích thời đại cổ thạch khí chất
đầy trong nhiều tủ kính các viện tàng cổ Calcutta, Madras và Bombay, tại nhiều
nơi người ta đã đào được di tích thời đại tân thạch khí. Nhưng đó chỉ là di tích
về văn hoá, chưa có thể gọi được là văn minh.
Năm 1924, có nhiều tin tức ở Ấn Độ kích thích các nhà khảo cổ khắp thế giới.
Ông John Marshall loan báo rằng các học giả Ấn Độ hợp tác với ông – đặc biệt
là ông R.D Banerji – đã tìm thấy ở Mohenjo Daro, trên bờ phía Tây sông Indus -
hạ, nhiều di tích của một nền văn minh có vẻ cổ hơn hết các nền văn minh mà
chúng ta được biết cho tới nay. Ở đó và Harappa, cách vài trăm cây số về phía
Bắc, họ đã đào đất và thấy bốn năm thành phố chồng chất lên nhau, có mấy trăm
ngôi nhà và cửa tiệm xây cất bằng gạch, rất chắc chắn, có ngôi gồm mấy từng
lầu, hết thảy đều sắp hàng hai bên những con đường rộng hoặc những ngõ hẹp.
Ông John nói về thời đại của những ngôi nhà đó như sau:
