văn minh xuất phát ở miền Béloutchistan hoặc gần đâu đấy. Các nhà khảo cổ
học thấy rằng những con dấu giống nhau đào được Babylonie và Ấn Độ thuộc
vào giai đoạn đầu văn minh Sumérie và giai đoạn cuối văn minh Indus, vậy thì
Ấn Độ đã văn minh trước Sumérie. Còn Childe thì muốn kết luận rằng bốn ngàn
năm trước công nguyên, nền văn minh vật chất của Abydos, Ur hoặc Mohenjo
Daro có thể so sánh được với nền văn minh Athène thời Périclẻs… Cứ xét kiến
trúc nhà ở, hình khắc trên con dấu, vẻ đẹp các đồ sành thì nền văn minh Indus
khoảng ba ngàn năm trước công nguyên tiến bộ hơn văn minh Babylonie và có
thể sớm hơn nhiều các nền văn minh khác.
Vậy thì ta có thể tự hỏi: các phát minh của nền văn minh Sumérie có thực là độc
đáo, phát sinh trên đất Babylonie không, hay chỉ bắt chước Ấn Độ? Nếu là bắt
chước thì dân tộc Sumérien có phải gốc gác từ sông Indus qua không, hoặc ở
một miền nào gần sông Indus, trong khu vực ảnh hưởng Ấn Độ? Chưa ai trả lời
những câu hỏi đó được, nhưng những câu hỏi đó cũng nhắc ta rằng hiện nay sự
hiểu biết của chúng ta còn kém lắm, và một cuốn sách về văn minh đành phải
bắt đầu từ một giai đoạn nhân loại đã khá tấn bộ rồi, chứ không thể bắt đầu từ
nguồn gốc, từ buổi đầu được.
Mới đây người ta đào được ở gần Chitaldrug trong tiểu quốc Mysore, sáu
lớp về sáu giai đoạn liên tiếp của một nền văn minh đã bị chôn vùi, từ những đồ
thuộc thời đại thạch khí, những đồ sành tô điểm xuất hiện vào khoảng 4000 năm
trước công nguyên, tới những vật mới nhất, vào khoảng 1200 sau công nguyên.
