của sự già nua, sự đau ốm, sự buồn rầu và sự ô trọc. Và ta nghĩ bụng: “Ta phải
theo cái luật “sinh” đó mà bây giờ suy nghĩ về bản thể của sự “sinh” thì sẽ ra
sao… và thấy được cái bản thể đáng thương của sự “sinh”, ta mới tìm cái cảnh
bình tĩnh cực kì của Niết bàn”.
Tôn giáo nào thì mới đầu cũng suy nghĩ về sự chết, có lẽ nếu không có sự chết
thì không có các vị thần. Đối với Phật, những cảnh tượng đó làm cho Ngài bắt
đầu “giác ngộ”. Ngài như thình lình “cảm tâm”, quyết bỏ cha già, vợ và con thơ
lại mà sống cuộc đời một nhà tu hành khổ hạnh trong rừng núi. Đêm sau Ngài
rón rén vào phòng vợ để nhìn lần cuối cùng em bé Rahula
. Đoạn chép trong
thánh thư Phật giáo về lúc đó, các tín đồ Gautama đều thuộc lòng. Đoạn đó như
sau:
Ngọn đèn dầu – loại dầu có hương khí – đương leo lét cháy. Trên giường có rắc
hoa nhài và các thứ hoa khác, thân mẫu em Ruhula đương ngủ, bàn tay đặt trên
đầu con. Đức Bodhisattwa đứng ở bậc cửa, nhìn cảnh tượng đó và nghĩ bụng:
“Nếu ta gạt tay nàng ra để bồng con lên thì nàng sẽ tỉnh mất và ta khó mà rứt
ra đi được. Thôi để khi nào thành Phật, sẽ trở về thăm con”. Rồi Ngài quay ra,
bước xuống thềm.
Lúc đó chưa sáng. Ngài cưỡi con ngựa Kanthaka [Kiền trắc] ra khỏi châu thành.
Chauna [Xa Nặc], mã phu của Ngài, níu lấy đuôi ngựa một cách thất vọng. Tức
thì Mara (Ma vương) hiện ra để dụ dỗ Ngài, hứa tặng Ngài những vương quốc
lớn. Ngài từ chối, tiếp tục đi, gặp một con sông, con ngựa nhảy vọt một cái qua
ngay bờ bên kia. Ngài muốn quay lại ngó nơi chôn nhau cắt rốn của mình một
lần nữa, nhưng cố nén được lòng. Lúc đó trái đất mênh mông bèn quay nửa
vòng thành thử không quay lại mà Ngài cũng thấy châu thành.
Ngài ngưng lại một nơi gọi là Uruvela
. Ngài bảo: “Lúc đó ta nghĩ bụng chỗ
