tội lỗi và bề ngoài nhà thờ dường như gạt bỏ họ, nhưng trong thâm tâm tôi
nghĩ rằng, có thể cầu khấn cho những người như thế, tôi xin xưng tội với
các vị, thưa các cha và các thầy, và bây giờ ngày nào tôi cũng cầu khấn cho
họ.
Ôi, dưới địa ngục cũng vẫn có những người kiêu ngạo và hung dữ, mặc dù
đã biết rõ mười mươi và chiêm ngưỡng cái sự thật không thể chống cưỡng
được; có những người ghê gớm hoàn toàn nhiễm tính quỷ Sa tàng và thói
kiêu ngạo của nó. Đối với những người đó, địa ngục là nơi họ tự nguyện
đến và không bao giờ nó làm họ chán: đấy là những kẻ tự nguyện chịu khổ
hình. Bởi vì chính họ tự nguyện rủa mình, sau khi đã nguyền rủa Chúa Trời
và cuộc sống. Họ tự nuôi dưỡng bằng sự kiêu ngạo hung ác của mình, như
kẻ đói trong sa mạc tự mút máu trong cơ thể mình. Nhưng họ đời đời
không biết no chán và khước từ sự tha tội, họ nguyền rủa Chúa Trời vẫn
đang kêu gọi họ. Họ không thể chiêm ngưỡng Chúa Trời hằng sống mà
không căm thù và đòi hỏi không được có Chúa Trời của cuộc sống, đòi
Chúa Trời phải tự huỷ diệt và huỷ diệt mọi thứ Chúa sáng tạo ra. Và họ sẽ
đời đời cháy trong ngọn lửa giận của họ, sẽ khao khát cái chết và hư vô.
Nhưng cái chết không đến với họ…
Bản thảo của Alecxei Fedorovich Karamazov chấm dứt ở đây.
Tôi nhắc lại: nó không đầy đủ và rời rạc. Chẳng hạn, những điều về tiểu sử
chỉ bao gồm thời kỳ đầu tuổi xuân của trưởng lão. Những lời thuyết pháp
và những ý kiến của Cha, rõ ràng nói vào những thời kỳ khác nhau, vì
những lý do khác nhau, nay được gộp cả lại như một toàn bộ thống nhất.
Tất cả những gì thực ra trưởng lão đã nói trong những giờ cuối cùng của
đời mình không phải là đích xác, mà chỉ cho một khái niệm về tinh thần và
tính chất của cuộc đàm đạo ấy, nếu so với bản thảo của Alecxei Fedorovich,
ở đó anh đưa vào cả những lời thuyết pháp trước kia. Phút lâm chung của
trưởng lão đến bất ngờ. Bởi vỉ trong tất cả những người đến thăm Cha
trong buổi tối cuối cùng ấy hoàn toàn hiểu rằng cái chết của Cha đã gần kề,
nhưng không thể tưởng tượng rằng nó đến bất ngờ như thế: trái lại, bạn bè
của Cha, như tôi đã lưu ý ở trên, đêm hôm ấy thấy Cha dường như rất đỗi
hào hứng và nói nhiều, nên thậm chí tin chắc rằng sức khỏe của Cha đã khá