không bốc mùi, điều đó có một ảnh hưởng cảm động và bí ẩn đối với giáo
đoàn và người ta nhớ mãi, coi đó là điều cao cả và huyền diệu, là lời hứa
rằng trong tương lai, phần mộ của họ sẽ càng vinh hiển hơn, nếu như ý
Chúa muốn thế. Trong số những người ấy, đặc biệt người ta ghi nhớ trưởng
lão Jov, sống tới một trăm linh năm tuổi nhà khổ tu nổi tiếng, người ăn
chay và kiêng nói vĩ đại, tạ thế đã lâu, từ những năm thứ mười của thế kỷ
này, tất cả những người hành hương lần đầu tiên đến đây đều được người ta
chỉ cho xem mộ của ông với niềm tôn kính đặc biệt, phi thường, đồng thời
nhắc nhở một cách bí ẩn về những hy vọng cực kỳ lớn lao. (Đấy chính là
nấm mồ mà ban sáng Cha Paixi bắt gặp Aliosa ngồi trên đó). Ngoài vị
trưởng lão đã tạ thế từ lâu ấy, người ta vẫn nhớ như in một đức cha cực kỳ
cao trọng mới mất gần đây, trưởng lão Varxonofi, chính là người mà Cha
Zoxima đã kế chân trưởng lão, người mà lúc còn sống, tất cả những người
hành hương đến tu viện đều cho rằng đây đích thị là vị thành hài. Người ta
vẫn truyền tụng rằng cả hai vị nằm trong quan tài như người còn sống và
lúc đem mai táng, xác hoàn toàn không bốc mùi, gương mặt dường như
rạng rỡ hẳn lên. Một số người thậm chí còn một mực nói rằng theo họ nhớ
thì thi hài các vị ấy toả ra mùi hương trầm thơm phức. Nhưng mặc dù có
những sự xác nhận long trọng như thế, vẫn khó giải thích được nguyên
nhân trực tiếp khiến cho bên quan tài trưởng lão Zoxima lại có thể xảy ra
một hiện tượng phi lý và tai ác như thế. Riêng tôi cho rằng ở đây có nhiều
nguyên nhân khác nhau tác động đồng thời.
Chẳng hạn trong số đó có cả sự thù địch thâm căn cổ đế đối với thể chế
trưởng lão, coi như một sự đổi mới tai hại, ở tu viện sự thù địch ấy ẩn sâu
trong trí óc nhiều thầy tu. Cuối cùng, cố nhiên là tâm trạng ghen tỵ về đức
thánh thiện của người đã khuất ngay khi Cha còn sống đức thánh thiện ấy
đã vững vàng đến nỗi dường như không được phép phản đối, chỉ vì mặc dù
vị trưởng lão đã quá cố thu phục được tình cảm của nhiều ngươi, bằng phép
lạ thì ít, mà bằng tình yêu thì nhiều hơn, và đã tạo dựng được quanh mình
cả một thế giới những người ái mộ mình, tuy nhiên, thậm chí chính vì thế
