ANH EM NHÀ KARAMAZOV - Trang 1016

không dám nói ra sự e dè của mình dưới hình thức rõ ràng và dứt khoát. Hắn
đành chỉ nói xa xôi bóng gió, nhưng người ta không hiểu sự xa xôi bóng gió
đó. Cần lưu ý rằng hắn coi Ivan Fyodorovich là người che chở cho mình, là
đảm bảo rằng chừng nào chàng còn ở nhà thì sẽ không xảy ra tai họa. Hãy
nhớ lấy câu trong lá thư ‘say’ của Dmitri Karamazov: ‘Tôi sẽ giết ông già,
nếu Ivan đi nơi khác’, thành thử mọi người đều coi sự có mặt của Ivan
Fyodorovich là đảm bảo cho sự yên ổn và trật tự ở trong nhà. Thế rồi chàng
đi, còn Smerdyakov, chừng một giờ sau khi ông chú trẻ tuổi ra đi, lập tức rơi
vào trạng thái động kinh. Nhưng điều đó hoàn toàn dễ hiểu. Ở đây cần nhắc
lại rằng: sợ hãi và có thể nói là tuyệt vọng, trong những ngày cuối cùng,
Smerdyakov cảm thấy có thể sắp lên cơn động kinh, điều bao giờ cũng xảy
ra với hắn trong lúc căng thẳng và chấn động tinh thần. Ngày giờ động kinh
cố nhiên không thể đoán được, những người có chứng động kinh đều có thể
cảm thấy trước khuynh hướng lên cơn. Y học nói như thế. Ivan Fyodorovich
vừa rời khỏi sân thì Smerdyakov, do ấn tượng côi cút và bơ vơ của mình, có
thể nói như vậy, hắn xuống hầm làm công việc nhà, hắn xuống thang và
nghĩ: ‘Lên cơn hay không, nếu lên cơn ngay thì ra sao?’ Chính vì tâm trạng
ấy, vì tính đa nghi ấy, vì bóng câu hỏi ấy mà cổ họng hắn thắt nghẽn lại, điều
bao giờ cũng xảy ra trước khi lên cơn, và hắn lăn nhào xuống đáy hầm, bất
tỉnh nhân sự. Và trong sự tình cờ tự nhiên ấy, người ta lại nhìn thấy một cái
gì đáng ngờ, một chỉ dẫn gì đó, một điều xa xôi cho thấy rằng hắn cố tình
giả vờ ốm! Nhưng nếu cố tình thì lập tức xuất hiện vấn đề: vì lẽ gì? Vì sự
tính toán thế nào, với mục đích gì? Tôi không nói về y học, người ta bảo đấy
là khoa học giả dối, khoa học sai lầm, các bác sĩ không thể phân biệt thật với
giả tảng, cứ cho là thế đi, nhưng hãy trả lời tôi câu hỏi: vì lẽ gì hắn giả tảng?
Phải chăng khi đã toan tính chuyện giết người thì làm như thế để ở trong nhà
người ta để ý trước đến mình hơn? Thưa quý vị bồi thẩm, các vị thấy không,
trong nhà Fyodor Pavlovich đêm xảy ra tội ác có năm người: thứ nhất là bản
thân Fyodor Pavlovich, nhưng ông ta không tự giết mình, điều đó rõ; thứ hai
là gia nhân của ông ta là Grigory, nhưng lão cũng suýt bị giết chết; thứ ba là
vợ Grigory, cũng là gia nhân, Marfa Ignatyevna, nhưng tưởng tượng mụ là
kẻ giết chủ thì thật xấu hổ. Thành thử chỉ còn lại hai người: bị cáo và