F
etyukovich kết thúc như vậy, và lần này sự hoan hỉ của người nghe bùng
ra như bão táp. Không thể tưởng tượng được chuyện kìm hãm sự hoan hỉ đó:
phụ nữ khóc, nhiều đàn ông cũng khóc, ngay cả hai quan chức lớn cũng rơi
nước mắt. Chánh án cũng bị chinh phục, thậm chí chậm lắc chuông: “Xúc
phạm đến sự phấn khởi đó là sự xúc phạm đến điều thiêng liêng” – sau này
các bà la lên như vậy. Bản thân diễn giả cũng cảm động thành thực. Đúng
lúc ấy Ippolit Kirillovich của chúng ta đứng lên “đối đáp lại”. Người ta căm
tức nhìn ông: “Sao? Thế là cái quái gì? ông ta còn dám phản đối ư?” – các
bà rì rầm. Nhưng cho dù các bà trên cả thế giới đều rì rầm, mà đứng đầu bọn
họ là bà vợ Ippolit Kirillovich thì lúc ấy cũng không thể nào kìm giữ được
ông. Ông tái nhợt, ông run lên vì xúc động; những lời đầu tiên, những câu
đầu tiên ông thốt ra thậm chí khó hiểu; ông nghẹn thở, nói kém, lẫn lộn. Tuy
nhiên, lát sau ông sửa được. Nhưng trong lần phát biểu thứ hai này của ông
tôi chỉ xin dẫn ra mấy câu.
"... Người ta trách chúng tôi đã sáng tạo những tiểu thuyết. Nhưng ông
luật sư bào chữa làm cái gì, nếu không phải là một tiểu thuyết dựa trên một
tiểu thuyết? Chỉ còn thiếu mấy vần thơ nữa thôi. Fyodor Pavlovich trong khi
chờ đợi người tình đã xé phong bì và ném xuống sàn. Thậm chí còn dẫn ra
lời ông ta đã nói trong trường hợp này. Đây chẳng phải là bài trường ca sao?
Đâu là bằng chứng rằng ông ta đã rút tiền ra, ai nghe thấy ông ta nói? Thằng
ngốc dở người Smerdyakov biến thành một nhân vật của Byron trả thù xã
hội vì mình là con hoang – đấy chẳng phải là bài trường ca theo kiểu cách
Byron sao? Còn anh con trai đột nhập vào phòng cha, giết cha, nhưng đồng
thời lại không giết, đấy thậm chí không phải là tiểu thuyết, không phải là
trường ca, mà là con nhân sư đặt ra câu đố bí hiểm mà ông cố nhiên không
giải được. Đã giết là đã giết, còn lập luận như thế nghĩa là đã giết mà là
không giết – ai hiểu được kia chứ? Rồi người ta lại cho chúng ta biết rằng
diễn đàn của chúng ta là diễn đàn của chân lý và khái niệm lành mạnh, và từ
diễn đàn của ‘khái niệm lành mạnh’ này phát ra một tiên đề, kèm theo lời
thề thốt, rằng gọi việc giết cha là một thành kiến và mỗi người con sẽ phải
