Bà ta đang phấn khích, hết sức thành thật tự đả kích, nói xong bà nhìn
trưởng lão với vẻ kiên quyết như khiêu khích.
– Thật đúng hệt như một ông bác sĩ đã có lần kể với Cha, tuy đã lâu
lắm rồi. – Trưởng lão nói. – Ông ta là một người đứng tuổi và hiển nhiên là
thông minh. Ông ta nói cũng thẳng thắn như con, tuy bằng giọng bông đùa,
nhưng bông đùa một cách đau xót: “Tôi yêu nhân loại, – ông ta nói, – nhưng
tôi ngạc nhiên về chính bản thân tôi: tôi càng yêu nhân loại nói chung thì lại
càng ít yêu con người nói riêng, tức là tách bạch ra từng người riêng rẽ.
Những lúc mơ ước nhiều khi tôi đã có những dự định say mê phụng sự nhân
loại và có lẽ tôi thực sự muốn lên cây thập giá chịu tội thay cho mọi người,
nếu như bỗng nhiên cần phải như vậy, thế nhưng tôi lại không thể sống
chung với bất kỳ ai trong một căn phòng, kinh nghiệm cho tôi biết như vậy.
Hễ người khác đến gần tôi một chút là cá tính người đó đè nén tự ái của tôi
và chèn ép tự do của tôi. Trong hai mươi tư giờ tôi có thể căm ghét ngay cả
một người ưu tú nhất: người này thì ăn quá lâu, người kia thì sổ mũi hắt hơi
liên miên. Tôi trở thành kẻ thù của mọi người, – ông ta nói, – hễ họ tiếp xúc
với tôi. Nhưng ngược lại, bao giờ cũng thế, tôi càng thù ghét từng người
riêng biệt thì tình yêu nhân loại nói chung của tôi càng nồng cháy.”
– Nhưng vậy thì làm thế nào? Thế thì biết làm thế nào? Thất vọng ư?
– Không, chỉ riêng việc con lấy thế làm buồn phiền cũng là đủ rồi. Hãy
làm tất cả những gì có thể làm được và điều đó sẽ được ghi nhận. Con đã
làm được nhiều, bởi vì con đã tự hiểu được mình một cách sâu sắc và thành
thật như thế! Nếu như lúc này con nói với ta thành thật như thế chỉ cốt để
ngay bây giờ con được ta khen là thành thật thì con sẽ không đạt được công
quả gì trong tình yêu thể hiện bằng hành động: nếu vậy thì tất cả sẽ vẫn chỉ ở
trong mơ ước của con và cả cuộc đời sẽ thoáng qua như một ảo ảnh. Như
vậy thì đương nhiên là con sẽ quên đời sống ở thế giới bên kia và cuối cùng
con sẽ có cách tự làm cho mình yên tâm.
