Sơ đồ II
Một trận đánh lớn trên biển, theo một số khía cạnh nào đó, là trận đánh
tuyệt vời nhất từng diễn ra trên mặt biển, đã kết thúc như thế. Từ những bản
báo cáo mâu thuẫn, ta chẳng có thể làm được gì khác hơn là đánh giá kết
quả của nó. Một bản báo cáo hoàn toàn không thiên vị viết như sau: “Hà Lan
mất trong những trận đánh này 3 viên phó đô đốc, 2.000 binh sĩ và 4 chiến
thuyền. Phía Anh có 5.000 người bị giết, 3.000 người bị bắt làm tù binh.
Ngoài ra, họ còn bị mất 17 chiến thuyền, trong đó có 9 chiếc rơi vào tay
người chiến thắng”
. Không nghi ngờ gì rằng, Anh bị thiệt hại nặng nề, do
họ đã đưa một lực lượng khá mạnh đi theo hướng khác, đó chính là một sai
lầm ngớ ngẩn ngay từ đầu. Việc chia ra như thế đôi khi là việc làm bắt buộc,
nhưng trong trường hợp này thì không cần thiết phải làm như thế. Giả sử
hạm đội Pháp đang tới, quân Anh vẫn phải đưa toàn bộ lực lượng tấn công
Hà Lan trước khi đồng minh của họ đến kịp. Bài học này có thể được áp
dụng cho cuộc chiến tranh hiện nay cũng như cho bất kì cuộc chiến tranh
nào khác. Bài học thứ hai, cũng có giá trị đối với giai đoạn hiện tại, đó là
cần phải có những học viện quân sự vững vàng để có thể đào luyện tinh thần
thượng võ, lòng tự hào và ý thức tổ chức kỉ luật. Dù sai lầm ban đầu của
người Anh có lớn đến mức nào, dù thiệt hại của họ có nghiêm trọng đến
mức nào cũng không nghi ngờ gì rằng hậu quả có thể tồi tệ hơn nhiều nếu
binh lính Anh không có tinh thần chiến đấu cao và không khôn khéo đến
mức có thể thực hiện được những kế hoạch tác chiến của Monk, và nếu
những người Hà Lan dưới quyền Ruyter cũng có tinh thần chiến đấu như thế
thì mọi việc sẽ khác. Trong những ghi chép mô tả việc di chuyển của hạm
đội Anh, chúng ta không thấy ai nói đến cảnh hai kì hạm Anh bỏ chạy vào
đúng giai đoạn quyết định hoặc kì hạm thứ ba, do sự nhiệt tình không đúng
lúc đã di chuyển vào vị trí không thích hợp. Ngay cả trong những hoàn cảnh
như thế người ta cũng nhận ra được kết quả huấn luyện và mức độ chính xác
của hạm đội Anh. Một nhân chứng người Pháp tên là De Cuiche, viết:
