thân chủ yếu từ đâu, trong khi một nhà viết sử hải quân người Anh nói vào
năm 1666 rằng, phần lớn thuyền trưởng của họ là con cái các thị trưởng giàu
có, không có kinh nghiệm gì và được đưa vào những vị trí đó vì lí do chính
trị thì một đô đốc người Pháp tài ba nhất thời đó là ông Duquesne, vào năm
1676, lại ca ngợi mức độ chính xác và tài nghệ của các thuyền trưởng Hà
Lan bằng những lời lẽ khiến những vị thuyền trưởng của chính ông phải xấu
hổ. Theo những nguồn tin khác nhau, dường như nói chung họ đều là các
thuỷ thủ của tàu buôn, tinh thần chiến đấu ban đầu chưa cao; nhưng những
hình thức trừng phạt của nhà nước và sự tức giận của dân chúng đối với
người có lỗi dường như đã buộc các sĩ quan này – những người không phải
không có lòng dũng cảm rất cao – nhanh chóng nhận thức được những yêu
cầu mà lòng trung thành và kỉ luật quân sự đòi hỏi. Đó là lí do vì sao so với
năm 1666, năm 1672 họ đã trở thành những người khác hẳn.
Trước khi chấm dứt câu chuyện về Trận chiến Bốn ngày, xin dẫn ra đây
kết luận của một tác giả nữa:
“Đó là Trận chiến Bốn ngày hay Trận chiến ở eo biển Calais, một trong những trận hải
chiến đáng nhớ nhất trong thời hiện đại; nhưng không phải ở kết quả mà ở sự phát triển của
những giai đoạn khác nhau của nó, ở sự mãnh liệt của những người tham chiến, ở lòng dũng
cảm và tài nghệ của những người chỉ huy, và ở tính chất mới mẻ mà nó tạo ra cho chiến trường
trên mặt biển. Hơn bất kì trận chiến nào khác, trận chiến này đánh dấu một cách rõ ràng sự
chuyển dịch từ phương pháp chiến thuật cũ, có từ cuối thế kỉ XVII. Đây là lần đầu tiên ta có thể
theo dõi việc di chuyển của các hạm đội đối địch, như trên sơ đồ vậy, có vẻ như rõ ràng là
người ta đã giao cho cả hạm đội Hà Lan lẫn hạm đội Anh một cuốn sổ tay về chiến thuật và mật
mã, hay ít nhất cũng là một văn bản hướng dẫn bao trùm và chính xác, đóng vai trò như cuốn
sổ tay nói trên. Có cảm giác là mỗi vị đô đốc đều nắm được hải đội của mình, đó là nói vị tổng
tư lệnh ra lệnh sắp xếp các đơn vị dưới quyền theo ý mình ngay trong lúc đang diễn ra trận
đánh. So với trận đánh diễn ra năm 1652, ta sẽ thấy ngay rằng đã có một cuộc cách mạng trong
chiến thuật hải quân.
Đấy là những thay đổi làm cho cuộc chiến tranh năm 1665 khác với cuộc chiến tranh năm
1652, cũng như trong thời đại trước đó, người chỉ huy vẫn nghĩ rằng đầu gió là vị trí có lợi,
nhưng từ quan điểm chiến thuật, nó không còn là mối bận tâm chính, thậm chí ta có thể nói
