phải là đường đi của ngươi, - Thượng Đế nói với nhà tiên tri Isaiah, - và tư duy
của Ta - không phải là tư duy của ngươi; thượng giới khác với hạ giới ra sao thì
đường đi và tư duy của Ta cũng khác với đường đi và tư duy của ngươi như thế”.
Thắng lợi nhìn thấy bề ngoài của các sức mạnh ác ít nhất cũng có thể là - theo
một cách thức ta không thể thấu hiểu được - công cụ và con đường chiến thắng
của Thiên Ý đầy huyền bí, tức là chiến thắng của sức mạnh toàn năng đầy sáng
suốt và thiện tính của Thượng Đế. Vì lẽ chúng ta có được trải nghiệm tôn giáo
đích thực, - có nghĩa là vì chúng ta từ trải nghiệm nội tâm trực tiếp hiểu rõ tính
tối cao tuyệt đối của Vật thiêng liêng trong nội tại, - cái khả năng ấy đối với
chúng ta biến thành hiện thực đã qua trải nghiệm (mặc dù không thấu hiểu được
một cách duy lí).
Giả sử như ta hình dung một cách ngây thơ - và hoàn toàn không đúng cách
- sức mạnh toàn năng của Thượng Đế giống như sức mạnh bên ngoài, toàn năng
về mặt vật thể, ở ngay bình diện thường nghiệm áp đảo mọi thứ khác, thì không
gì có thể ngăn cản ta thú nhận rằng ở bình diện hiện hữu cao cả, không nhìn thấy
được, có một cấp bậc tối cao nào đó tác động, định hướng một trò chơi đầy rối
loạn của các sức mạnh trần thế, phù hợp với những dự tính mang tính thiện của
mình.
Dù sao thì tín niệm mang tính an ủi này - ở đây ta trở lại với chủ đề chính về
những suy tư của chúng ta - đối với ý thức đạo đức mẫn cảm có thế là chuyện hão
huyền, trở thành mâu thuẫn đầu độc nội tâm, nếu giả sử như đồng thời ta không
tính đến thực tế đầy nghịch lí, nhưng dù sao cũng không thể hồ nghi được, như ta
đã thấy, là trong thành phần của hiện hữu thường nghiệm sức mạnh toàn năng
này (không nhìn thấy và không hiểu nổi đối với ta, dẫn dắt toàn bộ tiến trình đời
sống thế gian) đồng thời hiện ra chỉ như một trong những sức mạnh hiện hữu, ở
trong cuộc vật lộn bi thảm - và không bao giờ ngừng trong phạm vi hiện hữu trần
gian - chống lại sức mạnh thù địch của cái ác và bóng tối. Chính ý thức đồng
tham dự của Thượng Đế vào cuộc đấu tranh bi thảm chống cái ác - là thân phận
chung của cái thiện và cái thiêng liêng trên trần thế - và, như vậy, đồng tham dự
của Thượng Đế vào nỗi đau khổ thế gian đem lại thấu hiểu tôn giáo cao cả và
trọn vẹn, có thể tiếp thu được đối với chúng ta, về cuộc đời. Thượng Đế đau khổ -
Thượng Đế chia sẻ đau khổ, sáng tạo, từ lòng yêu thương con người mà đồng
tham dự trong cuộc vật lộn bi thảm của nó, bằng những giày vò của mình mà chìa
bàn tay cứu vớt và nâng đỡ cho con người, - là bù đắp tất yếu của Thượng Đế
toàn năng. Nếu như kết hợp như thế vẫn là không thể hiểu nổi một cách duy lí, thì
tương quan ngược lại - Thượng Đế vô cảm trong sức mạnh toàn năng của mình,
