giò. Chúng ta hoan hô những cách trị liệu của y khoa hiện đại, miễn là
những cách đó đừng gây những biến chứng nguy hại hơn bệnh mà chúng trị
được; chúng ta mang ơn các y sĩ đã tuyệt vọng chạy đua với sức kháng cự
của vi trùng, với tài tránh né, biến chuyển của con ma bệnh tật
; chúng
ta mừng vì y khoa đã cho chúng ta sống thêm được ít năm, miễn là những
năm được hường thọ thêm đó không phải là thời gian buồn bực kéo dài
thêm những nỗi đau khổ, tàn tật hoặc chán đời của ta. Chúng ta đã tăng lên
gấp trăm khả năng bắt và truyền những tin tức về các biến cố xảy ra trong
ngày trên thế giới, nhưng có lúc chúng ta ước ao được yên ổn như ông cha
chúng ta, chỉ bận tâm về các tin tức trong làng thôi. Chúng ta đã cải thiện
đời sống vật chất của các người lao động chuyên môn, của giai cấp trung
lưu, điểm đó đáng khen lắm, nhưng chúng ta vẫn để cho trọn những khu ổ
chuột dơ dáy và những chòi cất bằng thùng sắt, thùng gỗ phát triển trong
các thành phố lớn của chúng ta, thấy mà lợm giọng.
Chúng ta rất mừng rỡ thoát khỏi sự chi phối của thần học, nhưng chúng
ta đã tìm cho mình được một luân lí tự nhiên chưa? Tôi muốn nói một luân
lí không lệ thuộc tôn giáo, đủ mạnh để hãm các bản năng thủ đắc, hiếu
chiến, và săn đàn bà (hoặc săn đàn ông), để ngăn chúng không cho chúng
biến nền văn minh của chúng ta thành một vũng ô uế đầy những tham lam,
tội ác và chung đụng thể xác. Chúng ta đã thực sự diệt được tinh thần bất
bao dung chưa hay là chỉ mới thay những căm thù tôn giáo bằng những
căm thù quốc gia, ý thức hệ và chủng tộc? Thái độ, cử chỉ của chúng ta tốt
đẹp hơn hay xấu hơn của cổ nhân? Một nhà du lịch ở thế kỉ XIX đã nói:
“Từ Đông càng tiến sang Tây thì thái độ cử chỉ của con người càng kém tốt
đẹp đi, và tới những tiểu bang ở phía Tây nước Mĩ thì thật là ghê tởm”
ngày nay phương Đông bắt kịp được phương Tây trong khu vực đó. Luật
pháp của chúng ta có cho tội nhân được sự che chở quá rộng rãi chống với
Quốc gia và xã hội không? Chúng ta có tự cho mình hưởng nhiều tự do quá
mà trí tuệ của ta chịu không nổi không? Hay là chúng ta tiến đến một sự
hỗn độn tinh thần và xã hội tới nỗi các bậc cha mẹ hoảng hết sắp phải vội
vàng trở vô Giáo hội, nhờ Giáo hội bắt con cái họ vào khuôn vào phép
