nửa thế kỉ dùng dằng. Sự đổ vỡ của Lí phải do từ ngoài biên, với những
trung tâm khác.
Thuộc vào thế lực địa phương cũ nhưng bị loại ngay từ đầu là nhóm
Hoa Lư. Trong vụ giành ngôi 1028, Khai Quốc Vương Bồ cai quản vùng
đó, từ trước đã có tham vọng cát cứ, nay nổi lên chống đối, bị thua. Nhân
vật triều cũ đưa vào triều mới giữ chức vụ quân sự cao cấp lại cũng bị giết
(Đinh Lộc 1041.) Dân chúng vùng đất họ Đinh từng làm hoàng đế bị xếp
vào hàng thấp kém, năm 1154 (
ĐVSL:
1152) có người làm loạn được sử
gọi là “sơn lão” (rợ núi). Cũng một loạt sơn lão như thế có “thủ quân,”
“quan lang” họ Đinh dính líu vào biến động 1184-85 khiến triều đình dùng
đến thân vương mang cả vạn quân chinh phạt.
Trong biến động cuối đời, bỗng xuất hiện thật nhiều một họ lạ: họ
Phan mà suy ra từ những địa điểm được ghi chép, cho ta biết đó là những tù
binh Chiêm Thành trên các vùng phía tây, phía bắc, phía nam Thăng Long.
Họ có thế lực riêng chỉ vì với thời gian dài quản lí đất đai, một số người ở
tầng lớp điều khiển đã tích tụ được một chừng mực uy tín và tự tín để đứng
lên chống đối. Có vẻ như nhóm cựu tù binh Chàm phía tây bắc đã vòng qua
Thăng Long tràn xuống trung châu, tiếp tay nhóm ở hành cung Lị Nhân bị
bắt xây thành Thăng Long nổi dậy (1198?) gây quấy đảo kéo dài (1203-
1205, 1207). Con số 170 “hào trưởng” với người cầm đầu hàng triều đình
năm 1205, chỉ rõ tính rộng lớn của vùng nổi dậy này. Sự lẫn lộn của các
danh xưng Đại Hoàng, Hoàng chỉ sông, địa vực – trên sông Hồng hay ở
Hoa Lư, đã khiến cho ta nghĩ rằng cuộc loạn của nhóm tù binh Chàm vùng
Lị Nhân có thể đã liên kết được với nhóm Hoa Lư vì chiến trận có khi xảy
ra ở vùng tiếp giáp sông Đáy và sông Hoàng phía Ninh Bình. Tuy không
tranh cướp được triều đại nhưng nhóm tù binh Chàm vẫn còn đó như một
tập thể tộc người riêng biệt ngay ở trung châu vì như đã nói, Lê Văn Hưu
(1272) còn nhận ra tập đoàn, Trần Nhật Duật còn cỡi voi đến chơi “vài ba
ngày mới về,” như với một vùng “người nước ngoài” – sự việc có thể vào
cuối thế kỉ XIII hay qua thế kỉ XIV, lúc thái bình trở lại sau chiến thắng
Nguyên. Vị thế vật vờ của nhóm người lưu lạc này khiến cho người ta lướt
