đệ tử ê a kinh tạng, dễ dàng đi vào đất Chiêm hơn là với vai trò của ông chủ
nước Nhân Tông mang quân lính giáo mác theo. Và cảng Tì Ni không còn
phải lo đề phòng quân Nguyên nữa nên dễ dàng đón Nhân Tông.
Tôn giáo chính của Chiêm là phái Siva nhưng cũng thờ đủ Tam thần
của Ấn Độ Giáo. Đã thấy những nhóm thương nhân Hồi Giáo tụ tập trên
vùng Panduranga từ thế kỉ XI nhưng có vẻ chưa phát triển lắm vì đã gây
mầm cát cứ dẫn đến đánh dẹp như ta đã thấy. Phật Giáo có mức độ chính
thức và di tích để lại không xa thời lập quốc, ở trung tâm Đồng Dương
(Quảng Nam) trong thế kỉ X, còn vương triều Vijaya thì vẫn có dấu hiệu
triết lí Đại thừa được thấu hiểu trong vương hiệu, trên bia tượng ở thế kỉ
XII. Vua Trần cũng không nề hà chuyện bùa chú để cho ý niệm Phật-
Vương (Buddha-raja) không xa rời ý niệm Thiên-Vương (Deva-raja). Thế
là đủ có một chừng mực hoà hợp vượt lên trên các mâu thuẫn cung đình.
Cho nên đồ án văn hình mây xuất hiện trên các trang trí ở tháp Mắm, con
rồng Trần thấy ở tháp Hưng Thạnh (Quy Nhơn) và thật rõ rệt là ba chốt
gạch mang chữ Hán “trần” mới tìm thấy (2004, 2006) ở Mĩ Sơn. Giống như
chữ “Trần” trên các đồng tiền, chỉ danh tông tộc tôn quý của Đại Việt ở đây
cho thấy đó là chứng cớ sót lại về một thứ công quả của Nhân Tông đóng
góp vào Thánh địa trên đường vân du.
Áp lực của Nguyên tuy đã nhẹ đi sau cái chết của Hốt Tất Liệt
nhưng phải có một thời gian mới tác động đến Đại Việt cho nên các phe
yếu vẫn phải tìm cách thế liên minh. Nhân Tông thuộc thế hệ chiến tranh
nên thấy hôn ước với Chiêm Thành là cần thiết. Người kế nghiệp lại thuộc
vào một thế hệ khác, mang tâm tình và những mối lo toan khác, tuy cũng
có lúc những vấn đề cũ bất chợt lại nổi lên làm phức tạp thêm tình hình
mới. Cho nên việc thực hiện hôn ước đã phải kéo dài đến 5 năm, phải qua
sự nhắc nhở phía Chiêm Thành (1305), chắc không phải vì ham gái Việt mà
cũng vì lo cho sự an toàn của xứ sở mình. Hôn ước bị cản trở thêm bởi vì
với thời gian, lớp nho sĩ tuy còn nằm ở địa vị gia thần nhưng cũng đã ngoi
lên trong thứ bậc triều đình, đông đúc hơn. Họ gồm nhiều nguồn gốc nhưng
phần lớn lúc đầu là dòng dõi công thần, tiểu thủ lĩnh đời Lí, nấp làm gia
