cuộc chạy loạn Chế Bồng Nga, cực nhọc cất giấu tiền đồng trong núi giữa
đồng, trong tháp chùa tận xứ Lạng có ảnh hưởng gì đến quyết định này
không? Không phải là một sáng kiến riêng mà chỉ là bắt chước của Trung
Quốc bởi vì với Minh ngang thời đại thì đã là tiền giấy hẳn hòi rồi chứ
không phải là một thứ tín chỉ có mệnh giá (Phi tiền) của Đường hay vươn
đến hình thức gần với tiền giấy (Giao tử, Tiền dẫn) của Tống. Thông bảo
hội sao / “Tiền giấy lưu thông có vẽ hình” của Hồ (1396) được Toàn thư
ghi sơ lược: “Giấy 10 đồng [đơn vị] vẽ rong, giấy 30 đồng vẽ sóng, giấy 1
tiền [1/10 quan] vẽ mây, giấy 2 tiền vẽ rùa, giấy 3 tiền vẽ lân, giấy 5 tiền vẽ
phượng, giấy 1 quan vẽ rồng.” Có loại 30 đồng, 3 tiền chứng tỏ việc tính
đếm có khoản không theo thứ tự thập phân mà theo lối 60 đồng một tiền,
600 đồng một quan còn thấy cho đến gần đây. (Và đơn vị xưa cũ này cũng
xuất hiện như di vật khảo cổ, tồn đọng trong ý thức người cầm quyền Miền
Bắc đã cho phát hành tờ bạc 30 đồng vào dịp cải cách Giá-Lương-Tiền
những năm 80 của thế kỉ XX vừa qua.) Người ta khuyến khích việc sử
dụng tiền giấy bên cạnh việc ép buộc, bằng cách cho đổi 1 quan tiền đồng
lấy 1 quan 2 tiền giấy. Nhà nước cấm sử dụng tiền đồng, thu về cất ở các
kho, không thấy nói để làm gì. Năm 1401 họ tung tiền giấy mua lúa lập kho
thường bình để điều chỉnh thời giá. Thuế má cũng thu bằng tiền giấy theo
luỹ tiến như một hình thức đánh vào quyền tư hữu. Năm 1403 khi quy định
đơn vị cân đong, họ cũng định giá các tiền giấy trong trao đổi, không biết
có khác với năm 1396 không.
Chính sách tiền giấy của Hồ Quý Li thất bại không những chỉ vì nó
đi theo một triều đại ngắn ngủi mà còn vì nó chứa đựng sự bất hợp lí không
có ngay ở nơi phát xuất: Trung Quốc. Ở xứ đó người ta có tính đến việc
quy định ngang giá với quý kim để bảo đảm giá trị tiền giấy, điều đó không
thấy nói trong cải cách của Hồ. Tiền giấy nhỏ nhất là 10 đồng đơn vị mà
cấm lưu thông tiền đồng thì những dịch vụ nhỏ hơn sẽ ra sao? Còn lấy tờ
10 làm đơn vị thì sự tăng giá hàng sẽ không tránh khỏi. Cho nên năm 1403,
thấy có quy định trừng phạt các nhà buôn đồng lòng chống đối, không nhận
tiền giấy, tăng giá hàng. Tiền đồng còn phải qua lò đúc phức tạp, tiền giấy
