Mạc Đăng Dung, thì thật cũng nên tin rằng dòng họ Mạc đã cắm rễ lâu đời
trên phần đất sát biển này vậy.
Giữa những biến động tranh chấp quyền hành thì các quan võ nổi
bật là phải cho nên Uy Mục đã chọn lực sĩ Đăng Dung làm chỉ huy sứ trong
toán bảo vệ mình. Xuất thân nghề đánh cá của ông vua đầu đời cũng giống
như các nhân vật khác dưới quyền rồi sẽ đóng vai trò lớn trong đảo lộn,
như Lê Bá Li xoay chiều biến đổi có cơ làm lệch một triều đại, thế mà vốn
gốc là đem thân “ở nhờ” – gia phả họ Đặng không muốn nói là “làm đầy
tớ.” Như Phạm Quỳnh “có vợ buôn rau,” như Đặng Huấn lại cũng chỉ có
cha là người “ở rể,” bản thân nghèo khó núp dưới trướng của quan quyền,
“không có gì nổi tiếng” trước khi làm lính đô vật của Mạc. Từ vị trí mới đó,
ông làm rể nhà Bá Li, chuyển theo họ về Tây Việt kết thông gia với họ
Trịnh, kéo dài một dòng vinh hiển trong nhiều trăm năm – địa vị đó khiến
Phan Huy Chú hùa theo lời thế tục, miễn cưỡng đưa vào sách của ông dù đã
thú nhận rằng công tích Đặng Huấn còn thua những người khác. Nhưng rõ
ràng là Mạc Đăng Dung không đơn độc trong sự thăng tiến của mình như ta
tưởng khi thấy sử quan chỉ nhắc nhở thoáng qua lúc khởi đầu, để dành
chuyên chú nhiều hơn vào hành động của các tập đoàn quyền lực cũ của
Lê. Vùng đất xuất thân của Mạc đã khích động ông từ/sư Trần Cảo tiến
chiếm kinh đô. Có điều nhân vật cũ không thể khuấy động tình thế mới
được. Một người họ Trần khác, Trần Chân, từng được ca ngợi “Có một
người họ Trần làm vua thiên hạ… trị nước yên dân,” rốt lại cũng không
thoát khỏi thảm tử cũng vì dấu vết tông tộc cũ đã khiến cho mẹ Tương Dực
(họ Trịnh) phải xen vào, như lời phê phán về sau: “Mẫu hậu gian phi gây
hoạ.” Tiếng đồn từ 1511 của “các hào kiệt và thuật sĩ bảo rằng phương
đông có khí sắc thiên tử” chỉ được sử quan giật mình, biết đúng là nhắm
vào Mạc Đăng Dung khi tình thế đã rõ ràng, khi ông đã phế vua (1522), với
điềm lạ xuất hiện: “Phương đông có khí vàng đỏ, sắc vàng lan ra phủ khắp
trời.”
Sử quan không cho ta biết tình hình cụ thể nào đã đưa đến những lời
đồn đoán kia. Tất nhiên các ông quan văn hay chữ tốt đang chăm chú vào
