CHƯƠNG XIII: MỘT TẬP ĐOÀN
THÂN TỘC KHU VỰC – RỒI MỘT NƯỚC
Những người Tống Sơn: Năng lực mới trên
những vùng đất xưa cũ
Sử quan Nguyễn nói về ngày ra đi của những người dựng nước ở
Đàng Trong như sau: “… Mùa đông, tháng 10 (1558), chúa bắt đầu vào
trấn Thuận Hoá… Những người bộ khúc ở Tống Sơn và những người nghĩa
dũng xứ Thanh Hoá đều vui lòng theo đi…” Tất nhiên không phải toàn là
những người trung thành vì đến cả thế kỉ sau, ngay từ bên trong dòng họ
cầm quyền ta vẫn gặp những người trở cờ. Ấy thế mà riêng biệt có ba
người được kể ra (1559) trong “buổi đầu dựng nghiệp Đế” ấy: Nguyễn Ư
Dĩ, Tống Phúc Trị và Mạc Cảnh Huống. Nếu ta lưu ý đến sự nhấn mạnh ở
tính chất khởi đầu thì nhận ra ba nhân vật trên là đại diện cho tập đoàn
người đơn lẻ trên vùng đất Thuận Hoá mà họ còn phải chứng minh và phát
triển quyền lực. Nguyễn Ư Dĩ là ông cậu với vai trò truyền thống quan
trọng, với chứng tích như đã thấy, là đại diện cho họ Nguyễn được trao
quyền từ trung ương. Chính con cháu ông này đã bình định hai đầu nam
(Quảng Nam 1571), bắc (Bắc Bố Chính 1630) cho họ chúa. Một họ
Nguyễn gom lại chung cho cả hai phía nội ngoại đã mở rộng vây cánh dòng
họ cầm quyền khiến cho những người họ Nguyễn khác dễ dàng chịu nhận
lãnh quyền lực được chia sớt và chen vào vòng thân thuộc.
Trong mối liên hệ với họ Nguyễn chúa, họ Tống có vẻ đã có địa vị
đặc biệt quan trọng hơn là tính chất hợp tác, đồng hương khiến ta tưởng
lầm. Tống Phúc Trị được ghi là đã trấn đất Thuận Hoá với tước Quận công,
