nghĩa là ngang hàng với Nguyễn Hoàng khi ông này đến nơi. Huyện Tống
Sơn của nơi phát xuất được mệnh danh là “Quý Huyện,” “Quý Hương,” nơi
của những “bộ khúc” đi theo – phân biệt với những “nghĩa dũng” của khu
vực Thanh Hoá rộng hơn. Và họ Tống này đã liên kết thông gia với họ
Nguyễn nhiều lần liên tiếp, rõ ràng với mục đích để sinh ra người nối
nghiệp cho dòng chúa, mà nếu dự tính không thành thì vẫn có những biện
pháp ngoắt ngoéo để trở về địa vị chỉ định. Bà Tống đầu tiên lấy con cả
Nguyễn Phúc Nguyên, rủi ro chồng chết, ông cha thấy không còn làm ông
nhạc của chúa liền bỏ đi đầu hàng Trịnh (1632), bà ta ở lại không sao cả,
còn len được (1639) vào cung ông em chồng (chúa Thượng, Phúc Lan
1601-1648,) giữ liên hệ với họ Trịnh (1648), quyến rũ ông chú của Phúc
Tần (Phúc Trung 1654) làm đảo chính. Đến lúc này, tập đoàn nhà chúa thấy
ở trên bờ nguy cấp mới “sai quân dân phá nhà, lấy hết của cải,” giết bà đi –
nghĩa là bà Tống kia không phải chỉ có một góc ở trong nhà chúa! Thế mà
chúa Hiền Phúc Tần đó lại có vợ họ Tống sinh ra chúa Nghĩa Phúc Trăn
(1649-1691) và ông này vẫn có vợ họ Tống (1651-1696) sinh ra Quốc chúa
Phúc Chu. Điều kì lạ khác là với bước ngoặt đổi đời xưng Đại Việt Quốc
Vương (1694), ông có bà vợ họ Hồ liền ban họ Tống cho ông cha vợ để có
bà vợ họ Tống khác (1680-1716) sinh ra thêm một ông chúa khác có dáng
thuộc dòng Tống! Khi vị hoàng hậu kế tiếp của ông Quốc Vương thực thụ
ở Đàng Trong (Nguyễn Phúc Khoát 1738-1765) mang họ Trương, thêm
một bà Tả cung tần cùng họ thì gây nên sự gãy đổ của dòng này tuy rằng
ông vua cũng còn kèm thêm một bà vợ họ Tống nữa – ở địa vị Hữu cung
tần, nghĩa là kém thế hẳn.
Có vẻ như họ Tống là bắt nguồn từ tên Tống Sơn theo cách lấy họ
từ nơi cư trú – cũng lại một dấu vết khác như họ Trịnh của dòng Thái đã
thấy. Nguồn gốc xa hơn có thể là từ một tập đoàn thờ thần núi Tống Thiên
vương / Tống Sơn có vị Thầy Mo / Thiên sư xưng tên như thế. Họ Tống là
họ chính ở vùng “Quý Hương,” tất là có tay chân thân thuộc tạo thành lực
lượng đa số trong những người theo Nguyễn Hoàng, lại thêm ông Tống Trị
tại chỗ, khiến cho dòng chúa này phải tìm cách liên kết chặt chẽ. Các công
