nhiên là tác động các lời ấy không mạnh, không những vì Nguyễn còn đang
đối đầu với Trịnh ở Nghệ An mà còn chính sự kiêu ngạo của Chu cũng
khiến ông không được trọng nể nhiều, nơi ông đến ẩn trú.
Tình hình sẽ khác đi khi sự ngưng chiến với Trịnh giúp Nguyễn
rảnh tay phát triển cương vực, chứng tỏ uy lực của mình trên một phần đất
rộng lớn, trù phú đem lại sự sung túc cho bản thân, nâng cao ước vọng đến
mức thấy mình đủ làm chủ một nước riêng. Người ngoại quốc đến giao
thương đã nhận ra quyền lực đó nên gọi “nước Quảng Nam” theo với tên
trung tâm trú đóng của vùng buôn bán phồn thịnh nhất mà không quan tâm
tới thủ đô chính trị phía bắc đèo Hải Vân. Tất nhiên điều đó không hợp với
ý thức của người cầm đầu đã nhận ra nhiều nguồn gốc ý hướng tập họp
thành vị thế thực tế của mình. Nguyễn Hoàng đến nơi, thấy cần có sự phối
hợp với quyền lực siêu nhiên nơi mình cai trị nên chịu hoà nhập vào đó,
nhận sự che chở của Bà Chúa Xứ, chịu làm một ông deva-raja mới. Tuy
nhiên ông, và lớp người theo ông, vốn xuất phát từ một vùng chịu ảnh
hưởng Hán Việt từ lâu nên sự suy nghĩ cũng phải chuyển hoá đi. Danh hiệu
người trong xứ gọi ông được biểu hiện bằng nền văn hoá đó nên được ghi
nhận là “Thiên Vương,” và việc xây chùa mới lên trên một nền tháp Chàm
cũ mà còn mang tên vướng víu “Thiên Mụ” chứng tỏ sự nối kết cũ mới đó.
Sự xác nhận gốc rễ về sau “Nhà nước ta phát tích tự Ô Châu” là một bằng
cớ tìm cội nguồn tại chỗ. Và sự lôi kéo về phía địa phương vẫn còn rất
mạnh: Người dưới quyền ông tuy cùng xuất phát tộc đoàn, cùng văn hoá
vẫn dùng chữ Thiên Vương để gọi chúa (chuyện năm 1689 với quân Mai
Vạn Long) như chúa vẫn xưng với các “thuộc quốc.” Nhưng ưu thế văn hoá
hướng dẫn quyền lực của chúa vào tương lai còn mạnh hơn. Chúa phải mở
khoa thi lấy người làm việc biên chép sổ sách, thu thuế, thâu thái kiến thức
trị nước, mà những điều này thì chỉ có trong Kinh Sử, kể cả Tam quốc chí
diễn nghĩa!
Cho nên cầu luỵ Chu Thuấn Thuỷ về giúp mà không nề hà cả
chuyện ép buộc – mắng chửi, gông cùm, doạ giết! Người thợ Bồ lai Ấn
Joan da Cruz đúc súng cho chúa, thì ghi rõ ràng là làm cho vị vua (bao
gồm) “Cochinchine, Champa và Cambodge.” Nguyễn Phúc Trăn đã là
