rượu say cho cử nhạc, công tào Phan Hâm đứng dậy múa, rồi mời Kinh,
Kinh không chịu đứng lên, Hâm cứ thúc ép mãi. Manh nổi giận giết Hâm.
Em của Hâm đem quân đánh Manh. Thái thú Giao Chỉ trước là Sĩ Nhiếp sai
quân đến đánh dẹp không được…” Cung cách ứng xử của công tào Phan
Hâm rõ ràng không phải của quan lại Hán khuôn thước; họ Phan như sẽ
chứng tỏ về sau, biểu hiện một họ man di. Quyền lực nhà họ Phan này rõ
ràng lại đủ sức đương đầu với cả Sĩ Nhiếp, nghĩa là tuy làm thuộc cấp
nhưng họ là những lãnh tụ địa phương. Sinh hoạt theo chức phận mới,
những người này sẽ làm đổi thay tập họp dưới quyền, cụ thể là mở hướng
tư nhân hoá tài sản để chính quyền có thể thu thuế má, điều động nhân lực
theo đường hướng mới chứ không phải chỉ vơ vét cống nạp như trước.
Các cuộc kiểm tra dân số thời Tấn, Tề, Lương cho thấy có sự thu
hẹp số lượng hộ khẩu hẳn một phần vì sự đổi thay tính chất kiểm kê (chỉ
dừng ở “hộ”, không ghi đến “khẩu”, cá nhân) đi theo với tình trạng xét định
nhân khẩu mới. Phần khác cũng có thể vì sự đổi thay sinh hoạt, văn hoá đã
gây nên khủng hoảng, làm sa sút đà sinh sản, số chết chóc tăng lên. Về phía
di dân Hán, có thể nghĩ đến tính chất địa phương hóa bằng cách nhìn vào
tình trạng hôn nhân của họ. Họ phải lấy vợ địa phương, dù là với tình trạng
thê thiếp như chứng dẫn ở Sĩ Nhiếp thì sự pha trộn chủng tộc vẫn là thực tế.
Dân bản xứ lại đông như chứng tỏ ở thống kê đầu thế kỉ I, ở những cuộc
chống đối làm nản lòng quan chức trung ương phải đi bình định, điều đó có
nghĩa là dân nhập cư không thể tràn ngập, lấn át về mặt chủng loại được.
Có điều thực tế phản kháng muốn đi đến thành công trong một chừng mực
nào cũng phải dựa vào tầng lớp có quyền bính, thân thế, có cuộc sống theo
đúng với trào lưu hiện hành, nghĩa là trào lưu Hán hoá chứ không phải
vọng về với Lạc dân xưa kia. Cho nên lớp người lai
là ứng viên có ưu thế
nhất để những cuộc nổi dậy có tiếng vang hoặc đi đến thành công.
Vấn đề còn lại là sự thống nhất ngôn ngữ. Tiếng bản xứ đã được kết
hợp vào lúc nào để có một chừng mực hình dạng chung nhất cho dân thuộc
địa trao đổi với nhau không phải qua trung gian phiên dịch như Tiết Tổng
