loài bất ngờ như theo kiểu đọc tên các nước Một Răng / Iran, Một Rắc /
Irak), để rồi sự tiện lợi cứ tiếp tục lấn lướt lẽ đúng sai.
Hai tên Ngô Thì Nhậm / Ngô Thời Nhiệm nằm trên hai đường phố
Bắc Nam được hiểu rõ ràng không thắc mắc, nhưng tại sao một tướng của
Tây Sơn lại có tên Vũ Văn Nhậm chứ không phải là Võ Văn
Nhiệm(/Nhậm)? Lí do có lẽ vì đây là viên tướng Tây Sơn mang đầy đủ tên
họ tuy thuộc loại có tranh chấp về phát âm (vũ/võ, nhậm/nhiệm) lại đi đánh
miền Bắc, được các nho thần ở đấy ghi chép (Hoàng Lê nhất thống chí) rồi
qua tay các sử gia cùng vùng đất địch, viết ra quốc ngữ theo phát âm tại
chỗ, nên thành “chết tên,” không đổi được. Cũng như Võ Tánh, vì chưa
vượt sông Gianh, không thể nào là Vũ Tính được. Ông Hoàng Diệu, nếu
không chống đỡ cho Hà Nội mà làm Tổng đốc Bình Phú chẳng hạn thì chỉ
là Huỳnh Diệu như Huỳnh Thúc Kháng thôi. Nhưng tại sao một cơ sở huấn
luyện của triều đình Thăng Long lại được gọi là Giảng Võ chứ không phải
là Giảng Vũ?
Sự sai sót căn bản bắt nguồn bởi lí do từ xưa chúng ta không có một
thứ văn tự biểu âm để, ví dụ có xác quyết rành rẽ là Lí Bí hay Lí Bôn. Rồi
tiếp theo, là do rất nhiều nguyên cớ tụ hội vừa có tính cách địa phương
(phương ngữ phía Nam ảnh hưởng bởi Hoa ngữ của dân lưu vong, biệt xứ
như Hoàng Thị Châu và Cao Tự Thanh nêu rõ) vừa có tính cách lịch sử
theo đà phát triển của quyền lực, dẫn đến những đổi thay của kẻ vội vã theo
thời mà trong đó vẫn vướng víu những trì níu xưa cũ tạo thành những rối
rắm thấy trên những trang sách. Thời thống nhất mang theo quyền lực của
Nguyễn đã đưa các âm phía nam đi ra không gây chút thắc mắc nào, như
chữ “thời gian” (loại kị huý) chứ không phải là “thì gian” chẳng hạn. Cũng
như theo đà thống nhất vừa qua, dần dà có những đổi thay về tên cũ được
đọc, viết theo cách phát âm mới của Miền Bắc, thành công cũng có (như
Ghềnh Ráng chứ không phải là Gành Ráng – ở Quy Nhơn, như Tân Sơn
Nhất chỉ còn là Tân Sơn Nhứt trong giao tiếp tại chỗ), hay thất bại trở về
tên địa phương sau nhiều tranh cãi gay go (như cây cầu Trường Tiền bắc
qua sông Hương, muốn đề bảng tên Tràng Tiền cho giống một phố ở Hà
