được Lỗ Khê trình diễn và được thưởng Huy chương Bạc 2005, được danh
ca Hà Thị Cầu thu vào đĩa lưu trữ, và xa hơn, đã được đập tom chát trong
xóm Cầu Kiệu ở Sài Gòn trước 1945 – tất cả hình như chỉ vì một nhận định
rất bình thường của chúng tôi trong quyển Sử Việt, Đọc Vài Quyển
(2004)…
Trước khi chúng tôi mở bài khảo sát về lịch sử cái đình làng thì mọi
người chỉ khảo tả “cái sườn,” xác thân của ngôi nhà chung cho rằng có từ
thời Hùng Vương cổ sơ đó, và tán tụng ông thần mang ích quốc lợi dân
trong các sắc vua ban mà thôi. Thế rồi trong tinh thần “chống phong kiến,”
người ta bỏ cách nhìn lịch sử từ trên triều đại để chuyển qua nhìn ngắm
quyền lực quần chúng, và từ đó sử dụng cái đình làng như chứng tích về
tinh thần kết tập căn bản đã làm nên dân tộc Việt, đất nước Việt Nam.
Những người quen nghe từ bài học nhà trường theo kiểu chuyện kể:
“chém đầu vua Chàm, ruổi ngựa về kinh báo tiệp,” hay đọc trong Toàn thư
về “lòng khoan dung đại độ đối với kẻ chiến bại” của Lê Thánh Tông, bây
giờ đọc một số sách giáo khoa trong nước, hẳn không còn bỡ ngỡ với ý
kiến của chúng tôi từ những năm 60 của thế kỉ XX, muốn đem Chiêm
Thành, Phù Nam vào lịch sử Việt Nam – công việc không phải vì lòng hào
hiệp, bao dung nào cả mà vì ý tưởng viết lịch sử cho tất cả những tập đoàn
người sống trên vùng đất nay là Việt Nam. Hi vọng rằng với thời đại mới,
với thế giới rộng mở, người ta thấy các tên, ví dụ Bradresvaravarman tuy
có kì quái nhưng vẫn không có gì “mọi rợ” hơn Bạt-đa-la-thư-la-bạt-la, hay
là Bờ-ra-đơ-rét-va-ra-vác-man! Chưa kể đã có những chứng minh đầy tính
thuyết phục – trừ những người không muốn nghe, về hậu duệ của tù binh
Chàm làm vua nước Việt thực sự, làm tướng quấy đảo, chống đỡ cho các
triều đại, về các tín ngưỡng đến từ vùng đất phía nam ngự trị trong cung
vua, ngoài dân chúng, không phải chỉ hiện diện ở thời xa xưa mà đã thành
một phần nền tảng dân tộc, tinh thần của người “Việt” ngày nay.
Lại cũng phải nói, thật ra điều phối hợp lịch sử gồm các thành phần
khác nhau trên một đất nước vẫn không có gì mới như đã thấy từ lâu trong
