vị thế chính nguỵ thì còn phải kể thêm Đinh Bộ Lĩnh như sử Minh đã ghi.
Bới chuyện cũ thì có thêm Dương Cát Lợi, lấy thần tích của Việt điện u linh
tập thì có Lí Huy, hơi giống Dương Huy của Lê Tắc. Chưa kể các lực
lượng phía nam Hoa Lư như Lê Lương, như tập đoàn họ Lê có người nuôi
Lê Hoàn. Nghĩa là số sứ quân, không kể người khuất lấp, đã có trên mười
hai người.
Mỗi sứ quân đều có ưu thế riêng của mình trong hướng tranh giành
quyền tối thượng nhưng có vẻ nhóm người phía nam được lợi thế hơn.
Chúng ta thấy sự yếu ớt của các lãnh chúa con nhà gia thế cũ như họ Kiểu.
Họ Đỗ chỉ tách ra sau khi phụ thuộc vào nhà Ngô, và ghép theo tình hình
Đỗ Cảnh Thạc phù trợ Xương Văn trước kia, thấy nơi vùng căn cứ Đỗ
Động / “vùng của họ Đỗ” lại có “con em Ngô Tiên chúa,” ta có thể đoán
rằng An Vương Ngô Nhật Khánh chính là con Xương Văn. Ngô Xương Xí
được Toàn thư
– sử của Nhà nước, ghi là một sứ quân riêng rẽ cho hợp với
tính cách chính thống nối dòng Xương Ngập, nhưng sách Đại Việt sử lược
của bên ngoài triều đình thì chép sứ quân Nguyễn Du Dịch “tên là Xương
Xí.” Có vẻ như ông cháu đích tôn dòng họ Ngô này phải núp dưới quyền
của một lãnh chúa khác mượn tiếng nhà Ngô. Các sứ quân nổi bật nhất thời
theo thế thương buôn, phiêu lưu sông nước hẳn là không có cơ sở bền vững
để trụ lâu dài. Phạm Bạch Hổ phải tìm cách nương tựa vào một dòng nhà
Ngô như đã thấy. Và Trần Lãm trên cửa Bố (Bố Hải Khẩu) như dấu hiệu
một đầu mối giao thương phồn thịnh, bám trụ thêm bằng một ít ruộng đất,
cũng phải vươn cánh tay liên hệ vào đất liền để kết tập vớí một dòng gia
thế, có chức phận: họ Đinh.
Đất Hoa Lư khởi phát của Đinh Bộ Lĩnh giống như một vịnh Hạ
Long trên đất liền với hang động, sông suối ẩn khuất sau các khối núi đá
vôi làm thành một cứ điểm hiểm trở để huấn luyện quân binh, có thể tiến ra
ngoài khi xung trận hoặc co về khi thất thế. Những câu chuyện truyền đời
về “cờ lau tập trận” là không ngoài ý nghĩa chuẩn bị thực lực, quấy đảo địa
phương dẫn đến việc khuất phục ông chú tranh giành, như bằng chứng mở
rộng quyền lực. Dân chúng thuộc quyền mang tính cách hoang dã hơn dân
