những người đàn ông vừa mới đến, lần lượt nhận ra hết người này đến
người nọ. Đúng thế! Tất cả bọn họ đều ở đây, vị viện sĩ và cựu bộ trưởng
kia, nhà công nghiệp lớn kia, nhà xuất bản kia, giám đốc một tờ báo kia,
ngài thượng nghị sĩ kia, tác giả kịch bản sân khấu kia và cái vị ký tên
Tướng X dưới những bài báo đầy tư liệu, rất nghiêm túc, rất chuyên môn,
trong một tờ tạp chí lớn của Paris, ở đó ông ta bình luận các sự kiện quân
sự và bắt quần chúng chấp nhận những điều này, thêm vào đó những lời
giải thích bao giờ cũng lạc quan nhưng ít chính xác (chẳng hạn như: “Sân
khấu sắp tới của các chiến dịch quân sự sẽ ở Bắc Âu hoặc ở vùng Balkans
hoặc ở vùng Ruhr hoặc đồng thời ở cả ba nơi đó, hoặc còn ở một điểm nào
đó của địa cầu mà không thể xác định được”). Phải, tất cả bọn họ đều ở
đây, hoàn toàn khỏe mạnh. Corte cảm thấy sững sờ trong giây lát. Ông
không thể nói được vì sao, nhưng ông đã từng có cảm giác trong suốt hai
mươi tư tiếng đồng hồ rằng thế giới cũ đang sụp đổ và ông còn lại có một
mình giữa đống đổ nát. Thật là một sự nhẹ nhõm không diễn tả nổi khi gặp
lại tất cả những bộ mặt nổi tiếng này, bạn hay thù cũng chẳng quan trọng
mấy đối với ông giờ đây. Họ cùng hội cùng thuyền, họ cùng nhau! Họ
chứng tỏ cho nhau thấy rõ mồn một rằng chẳng có gì thay đổi, rằng tất cả
vẫn như thế, rằng họ không tham dự vào một tai biến đặc biệt nào đó, vào
sự tận thế như họ đã nhầm tưởng, mà là vào một loạt các mối quan hệ thuần
túy con người, giới hạn trong thời gian và không gian, và tóm lại chỉ đụng
chạm mạnh tới những người vô danh.
Họ trao đổi những lời lẽ bi quan, gần như tuyệt vọng, nhưng bằng một
giọng hoạt bát. Một số người đã hưởng thụ nhiều ở cuộc đời; họ ở độ tuổi
mà người ta thường tự nhủ khi ngắm nhìn giới trẻ: “Cứ để cho chúng tự
xoay xở!” Những người khác kiểm lại một cách mau lẹ trong đầu mình tất
cả những trang mà họ đã viết, tất cả những bài phát biểu mà họ từng trình
bày, những thứ có thể giúp ích cho họ ở chế độ mới (và bởi vì tất cả bọn họ
ít hay nhiều đều đã từng lấy làm tiếc rằng nước Pháp đã mất đi ý thức về
tầm vóc lớn lao của mình, tinh thần mạo hiểm và không sinh con đẻ cái
nữa, họ yên tâm về mặt ấy!) Các nhà chính trị, hơi lo lắng hơn một chút,
bởi vì một số người đã ở vào thế sa sút rõ ràng, thì nghiền ngẫm những
