THẾ GIỚI HÌNH ẢNH
H
iện thực vẫn luôn được diễn giải thông qua những ghi chép có được nhờ
hình ảnh; và các nhà triết học kể từ Plato vẫn cố nới lỏng sự phụ thuộc của
chúng ta vào hình ảnh bằng cách đưa ra ý tưởng rằng có thể nhận biết được
hiện thực mà không cần đến hình ảnh. Nhưng, vào giữa thế kỷ 19, khi ý
tưởng ấy có vẻ sẽ thực hiện được, thì sự thoái lui của những ảo tưởng tôn
giáo và chính trị trước bước tiến của tư duy nhân bản và khoa học – như đã
tiên liệu – đã không tạo ra được những cuộc đào ngũ đông đảo sang phía
hiện thực. Ngược lại, thời đại mới của tâm lý bất tín còn củng cố thêm đội
ngũ trung thành với hình ảnh. Không còn tin rằng có thể biết được hiện
thực dưới hình thức của hình ảnh nữa, thì người ta lại tin rằng hiện thực
chính là hình ảnh, là ảo tưởng. Trong lời nói đầu cho ấn bản lần thứ hai
(1843) của cuốn Tinh túy Thiên Chúa giáo (The Essence of Christianity),
Feuerbach nhận xét về “thời đại của chúng ta” rằng nó “ưa chuộng hình ảnh
hơn vật thật, bản sao hơn bản gốc, trình bày hơn hiện thực, vẻ ngoài hơn
thực thể hiện hữu” – trong lúc vẫn biết là mình đang đúng như thế. Và lời
than phiền có tính cảnh báo của ông, sang thế kỷ 20, đã được chuyển thành
một chẩn đoán được nhất trí rộng rãi: rằng một xã hội trở thành “hiện đại”
khi một trong những hoạt động chính của nó là sản xuất và tiêu thụ hình
ảnh, khi những hình ảnh có sức mạnh phi thường quyết định những đòi hỏi
của chúng ta đối với hiện thực, và bản thân chúng là những thay thế kín đáo
cho trải nghiệm thật trở thành không thể thiếu được đối với sức mạnh kinh
tế, ổn định chính trị và mưu cầu hạnh phúc cá nhân.
Những lời ấy của Feuerbach – ông viết sau phát minh ra máy ảnh một vài
năm – có vẻ là một dự cảm đặc biệt về tác động của nhiếp ảnh. Bởi những
hình ảnh có thẩm quyền dường như vô hạn trong một xã hội hiện đại chủ
